E vërteta rreth Sokratit - Habia Filozofike

Sokrati (469-399) është padyshim një ndër figurat më interesante dhe më atraktive në tërë historinë e filozofisë së lashtë greke.

Lindi në Athinë nga e cila, me përjashtim të kohës që e kaloi në ushtri asnjëherë nuk u largua. Rrjedh nga një familje e rëndomtë qytetare, nëna e Sokratit ishte mami, kurse i ati gurskalitës. Sokrati thoshte se ai ushtonte të njejtin profesion sikurse nëna e tij,maieutikën, artin e të lindurit. Ai lindte shpirtërat. Ai nuk mësonte duke u imponuar së jashtmi, por bënte të zgjohej tek tjetri ndjenja e së vërtetës, që ishte te njeriu e fjetur dhe tepër e kënaqur me pak.

Kjo përpjekje e Sokratit mbështetet mbi një ndjenjë thelbësore, besimi tek njeriu. Tjetri është një ndjenjë njerzore, pra bart me vete ndjenjën e së vërtetës. Duhej vetëm që ta lindte atë. Shumë athinas e ngatërrojnë Sokratin me sofistët. Në fakt Sokrati është një nga kritikuesit më të mprehtë të Sofistëve. identifikimi i Sokratit me sofistët, pjesërisht ka ardhur nga fakti se Sokrati ka përdorur analizën e pamëshirshme për çdo subject, teknikë kjo e përdorur gjithashtu edhe nga sofistët.

Por midis Sokratit dhe sofistëve ka një dallim kryesorë. Sofistët treguan se, argumente, njëlloj të bazuar, mundë të jepen për secilën anë të një çështjeje. Ata ishin skeptik dhe dyshonin nëse mundë të ketë ndonjë dije të sigurtë ose të besueshme. Për më tepër, ata konkludonin se, përderisa të gjitha dijet janë relative, atëherë edhe idetë dhe idealet morale janë gjithashtu relative. Sokrati, nga ana tjetër, kishte një motiv të ndryshëm për argumentimet e tij të qëndrueshëm.

Ai besonte në arritjen e së vërtetës dhe e konsideronte gjetjen e bazave të një dijeje të qëndrueshme dhe të sigurtë si misioni i tij.

Ai, gjithashtu, përpiqej të zbatonte bazat për një jetë të mirë. Duke zbatuar misionin e tij, Sokrati formuloi një metodë për arritjen e të vërtetës, duke e lidhur dijen me veprimtarinë në një mënyrë të tillë me njëra-tjetrën sa për të argumentosh njohjen e së mirës, është të veprosh mirë sepse "dija është virtyt". Ndryshe nga sofistët, Sokrati u muar me argumentimet në "dialektikë", jo për të shkatrruar të v-rtetën sa për të zhvilluar aftësitë progmatiste midis juristëve dhe politikanëve, por për të arritur konceptet krijuese të së vërtetës dhe së mirës.

Sokrati ishte një autodidakt, u aftësua dhe u ngrit në nivelin e një filozofi të famshëm falë punës së tij vetanake.

Sokrati nuk shkroi asnjë vepër sepse siç thoshte ai, librat janë të vdekur dhe nuk mundë tiu përgjigjen pyetjeve. Për të mjeti kryesorë i komunikimit ishin bisedat e gjalla, dialogu me gjithkënd dhe kudo, në rrugë, në shesh, në gosti etj. Shumica e atyre, që ne dimë për të, ka qenë ruajtur nga tre bashkëkohësit e tij të shquar, Aristofani, Platoni dhe Ksenotoni.

Nga këto burime del se Sokrati ka qenë një gjeni, i cili përveç një arsyetimi të jashtzakonshëm dhe rigoroz, zotëronte edhe një ngrohtësi personale dhe një ndjenjë humori. Ai ka pasur një trup të fortë dhe zotëronte një fuqi të madhe fizike. Në komedinë e tij "Retë", Aristofani e përsgkruan Sokratin si një shpezë shtëpiake, që të bën për të qeshur me zakonin e tij të rrotullimit të syve, duke u referuar me çapkënllëk "nxënësve" të tij dhe "dyqanit të mendimit".
Ndërsa nga Ksenofani na vjen portreti i një ushtari besnik, i cili kishte një passion për diskutime rreth bazave të moralit dhe,i cili në mënyrë të paevitueshme tërhiqte të rinjtë të kërkonin këshillën e tij.

Platoni e konfirmoi portretin e Ksenofanit dhe shtoi se Sokrati ishte një njeri me një ndjenjë të lartë detyre dhe me një pastërti morale absolute. Megjithatë Sokrati u rrit në një periudhë të artë, në vitet e tij të fundit atij iu desh të shihte mundjen e Athinës në luftë dhe të mbyllte jetën e tij në burg në vitin 399p.e.s, në moshën shtatëdhjetë e një vjeç. Atje atij i dhanë një helm në zbatim të vendimit me vdekje të gjykatës që e gjykoi.

...

...
Apologjia e Sokratit

I bindur se kujdesi për shpirtin njerzorë duhej të ishte qëllim më i madh për njeriun, Sokrati harxhoi shumicën e kohës së tij duke i shqyrtuar jetën e vet dhe jetën e mendimit e bashkohasve të tij athinas.

Gjat kohës që në Athinë ishte një demokraci e sigurtë dhe e fuqishme nën Perikliun, Sokrati mundë të vazhdonte karierën e tij si një "Zekth" pa ndonjë kundërshtim serioz.

Por atë që mundi ta bënte Sokrati dhe pa u ndëshkuar, kur pozita ekonomike dhe ushtarake e Athinës ishte e fortë, nuk mundi të bënte më, gjat ditëve të krizave dhe të shkatrrimit.

Zhvillimi i aftsive dialektike midis të rinjëve nga familjet e shquara, aftsimi i tyre në ngritjen e çështjeve kërkuese rreth zakoneve të moralit, të fesë dhe të sjelljeve politike, shtuan shumë shpejt dyshimet për Sokratin, por veprimet e tij nuk ishin konsideruar një rrezik i qartë dhe actual, derisa athinasit ishin në luftë me Spartanët.

Një seri ngjarjesh të lidhura, me këtë luftë, çuan eventualisht, në gjykimin dhe në denimin e Sokratit. Një ngjarje ishte veprim tradhtorë i Alkibadit, për të cilin athinasit e dinin se ai ishte nxënës i Sokratit. Alkibadi aktualisht kishte shkuar në Spartë dhe i kishte dhënë këshilla të vlefshme Spartanëve dhe luftën e tyre me athinasit. Në mënyrë të paevitueshme, shumë athinas nxorën përfundimin se Sokrati në një farë mënyre, duhet të ishte i përgjegjshëm për atë çka Alkibadi kishte bërë.

Më tej Sokrati u gjend në mosmarrveshje serioze me Komitetin e Senatit të të Pesëqindëve ku ai ishte anëtarë.Kjo çështje kishte të bënte me rastin e tetë komandantëve ushtarakë, të cilët ishin përgjegjës për neglizhencën që kishin treguar në një betejë detare në ishujt e Arginusajës, një betejë ku athinasit fituan, por kjo u kushtoi afërsisht 25 anije dhe 4000 njerëz.

Ishte vendosur që tetë gjeneralët që morën pjesë në luftë të çohashin në gjygj dhe faji i tyre duhej të përcaktohej në grup nga një vot e vetme. Në fillim Komiteti i rezistoi kësaj, duke i mbrojtur nga quajtja si dhunuese të procedurave të rregullta konstitucionale. Por kur paditësit kërcënun se dotë shtonin emrat e anëtarve të Komitetit në listën e gjeneralëve vetëm Sokrati i qëndroi mendimit të tij ndërsa pjesa tjetër e komitetit kapitulloi. Më vënjen e Athinës, Sokrati edhe një herë u gjend në opozitë me një grup të rrezikshëm.

Nën presionin e fitorës së Spartanëve, njëKomision i të Tridhjetëve ishte urdhëruar të rregullonte legjislacionin për qeverinë e Athinës. N ë vend të ksaj ky grup bëhet një oligarki e dhunshme që ekzekutonte obitvarisht ish- besnikët e rendit demokratik të Perikliut, dhe grumbullonte pasuri për vetën e tyre. Mbrenda një viti, kjo oligorki u hap me forcë dhe një vend demokratik u mëkëmb.

Por, fatkeqsisht për Sokratin disa nga anëtarët e oligorkis revulicionare kishin qenë shokët e tij të ngusht Kriti dhe Kormidi. Ky ishte një rast tjetër i dënimit nga shoqëria, si në rastin e Alkibadit, kur Sokrati u vu në pozitën e të qenurit një mësues i tradhëtarëve. Në këtë kohë acarimi kishte arritur deri në mosbesimin, dhe më i99, Sokrati u çua në gjygj me akuzën,siç e kujtonte atë Diogjen Laerti "(1) Për mos adhurimin e përëndive të cilat shteti i adhuronte; (2)Për korruptimin e të rinjëve. Prokurori i kërkoi dënimin me vdekje".

Sokrati mundë të kishte shkuar vetë në internim mbas dëgjimit të akuzave kundër tij. Në vend të ksaj ai ndejti në Athinë dhe mbrojti vetën para gjygjit, juria e të cilit përbëhej nga 500 vetë.

Nuk dij çpërshtypje ju kan bërë, o athinas, fjalët e akuzave të mia. Përsa më përket mua, mendova se nuk isha më unë aq1 bindës mu dukën fjalët e tyre. E më e bukura qe se asnjë fjalë e tyre nuk i përgjigjej së vërtetës. Megjithatë, nga gjith broçkullat e tyre veçanarisht njëra më habiti, se qenkam një gojëtar shumë ishkathët. e nëse ata e quajn gojëtar të madh atë që e thotë të vërtetën, më duhet ta pranoj edhe unë vetëm se jam i tillë, por jo në atë kuptim që thonë ata!

Sidoqoftë, e përsëris; ata nuk kanë thënë asgjë, pothuajse asgjë të vërtetë, përkundrazi nga unë ju do të dëgjoni gjith të vërtetën, un do tju kërkoja diçka dhe do tju lutesha të ma jepni; nëse në mbrojtjen time do të më dëgjoni të flas si zakonisht, siç bëja në shesh në vend shkëmbimet e mallrave apo gjetkë, ku shum prej jush ndalonin dhe më dëgjonin.

Është fakt se në moshën 70 vjeçare kjo është hera e parë që vij në gjykatë, kështuqë jam krejt i pamësuar me gjuhën e gjygjit. Ajo që ka më shumë rëndësi për mua është që ju të më dëgjoni me vëmendje, nëse them gjëra të drejta ose jo, sepse kjo është në fund të fundit, vyrtiti i gjygjtarit, ndërsa detyra e gojtarit është të thotë të vërtetën.

Në fakt kanë qenë të shumtë ata që më kanë akuzuar para jush. Ata sthoshin gjë tjetër veç gënjeshtra, prandaj pikërisht këto janë për mua më të rrezikshmit e më të tmerrshmit se Aniti dhe shokët e tij që nuk bëjnë shaka sepse filluan bashk me ju, ashtu çunak siç ishin të përhapnin shpifje kundër meje e të më akuzonin duke më thënë se qenkam një far Sokrati një dietar, i përkushtuar i tëri në gjurmimet e fenomeneve të qiellit dhe misterëve të tokës, i aftë ta bëjë të bardhën të zezë.
...

...
Më e habitshmja është se nuk dihen as emrat e tyre që tua thonin, përjashtuar njëfarë shkrimtari komedish. është e pamundur ti dëgjosh në gjygj, e pamundur ti bindësh e unë po të dua tëm mbrohem do të jem i detyruar, si i thonë një fjalë, të luftoj me hijet, pra të flas pa më përgjigjur askush.

Sidoqoftë ta dini dhe ju se akuzuasit e mi janë dy llojesh: ata më kanë akuzuar kohët e fundit dhe të tjerët, për të cilët jamë duke folur, e që një gjë të tillë e kanë bërë në të kaluarën. Kështu pra o gjygjtar, e kamë të nëvojshme që të mbrohem, të përpiqem të shlyej mbrenda ksaj pak kohë që më është lënë, këtë mendim të keq që vërtitet rreth meje e që është rrënjosur tek ju prej shumë vitesh.

Ta shohim çështë kjo akuzë që më hapi këtë nam të zi , për të cilin Mmileti e ndjen për detyrë ta nisë kundër meje këtë process. Le ta marrin vesh se çthonë shpifësit e mi. Leta lexojn akuzën e tyre duke menduar akuzuesit e mi kanë plotsisht të drejtë:"Sokrati është fajtorë se humb kohën e tij duke vrojtuar misterët e Tokës dhe të qiellit e bën të zezën të bardhë dhe të barrdhën të zezë ua mëson këtë të tjerëve…."

Pak a shum kjo qenka e gjith akuza. Por gjëra të tilla ju i këni parë në komeditë e Aristofanit. Një farë Sokrati që sillej poshtë e përpjetë nëpër skenë duke thënë se ecte nëpër e rrëfente plot marrëzira të tjera si këto, nga të cilat nuk veçoj asgjë. Ju ftoj si dëshmitarë shumë prej jush, duke iu lutur ta pyesni vetën sa nga ju më kanë dëgjuar. Eh, sigurisht janë shumë por do tju lutem sqarojeni vetën tuaj nëse ka qenë qoft edhe një prej jush që më ka dëgjuar të flas për gjërat të tilla.

E vatëm nga kjo do të bindeshit se gjith çka thuhet kundër meje ka të njejtën vlerë. Nëse keni dëgjuar ndokën tëm thotë se u jep mësim të rinjëve me pagesë, as kjo sështë e vërtetë dhe p[se sipas mebdimit tim dot qe gjë shumë e bukur që një njeri i zoti ti jepte mosim borxhias së Loentinit, Predikos së çoes, apo hipias së Elidës.

Këta o athinas të nderuar, shkojnë nga një qytet në tjetrin dhe janë të aftë të bindin të rinjtë(që ndjekin lirisht dhe pa pengesë shkollat e qytetit) ti braktisin ato e të paguajn shuma të majme për të ndjekur mësimet e tyr, e për më tepër të jenë edhe më mirnjohës. Dëgjoni, o qytetarë këtë emër të mirë nuk e kamë fituar nga asgjë tjetër veç dijës. Po nga cila dije vall? Ja të ngjarë nga ajo që është cilësi e njeriut, sepse ajo është e vetmja gjë që kam.

Përkundrazi, ato të tjerët për të cilët po flisja pak më parë nuk di çtju them, mundë të zotërojnë majat të dituris njerzore, të cilët unë sigurisht nuk i njoh e ai që thotë të kundërtën, gënjen duke shpifur kundra meje.

Sigurisht që ju e njihni Kierofontin, të cilin e kam mik prej fëmirie, një democrat i sinqertë që ndau me ju mërgimin e që bashk me ju um kthye në atdhe.
Kështuqë ju e njihni karakterin e tij sepse këtë gjë ai e shprehte në gjith punët që bënte. Pra një dit ai shkoi në Delfi dhe pati për pafytyrësin ti kërkonte perëndisë që ti tregonte nëse gjendej ndonjë dietarë më i madh se unë dhe Pitia iu përgjigj se nuk kishte tjetër.

Un i thash të gjith këto, sepse dëshiroj që ju ta dini se nga lindi shpifja. Kështupra, kur mora vesh përgjigjen e Arakullit pyeta vetën:"çfar fshihet pas ksaj enigme?". Un në përgjigjen time e di mirë se nuk jam aspak dietarë por atëherë çdo të thotë! Se un qenkam më i dituri i të gjithëve!Sigurisht që ai nuk thoshte gënjeshtra sepse nuk mundë ti thoshte.

Kështu për shumë kohë nuk arrija ta kuptoja se çkish dashur të thoshte. Më në fund vendosa ta hetoj këtë çështje në këtë mënyrë :shkove të pyes të gjith ato që mbaheshin si më të diturit por meqë duhet tjua them të vërtetën, ja çfar më ndodhi: Në hetimin që po bëja për ta provuar thënjen e Arakullit, ata që ishin më të shquarit më ngjanin pothuaj më të parapregaditurit, ndërsa të tjerët që nuk vlenin asnjë grosh më ngjanin si më të pajisurit.

O athinas, gjithmonë armiqësit e ngritura kundër meje, ato më të rreptat dhe më të ashprat, gjithnjë shpifjet, madje e diatarit kanë lindur prej hetimeve të mia. është ktejt normal nëse zoti ka folur për Sokratin, këtëm e ka bërë vetëm për ta përdorur emrin tim si shembull, duke dashur të thotë: "O njerëz më i dituri mes jush është pikërisht ai, që si Sokrati e di që dituria e vetë nuk ka asnjë vlerë".

Përse fola më lartë shtoni dhe faktin se janë pkërisht të rinjtë, sidomos ata të familjeve me emër që kanë më shumë kohë të lirë të më ndjekin ashtu vullnetarisht dhe të argëtohen pa masë, duke i parë këta njerëz të vënë nën shënjestër të pyetjeve të mia. Shumë herë ata vetë më imitojnë dhe u sajojnë pyetje të tjerëve dhe më besoni, ata vetë zbulojnë njerëz të tillë, që pandehin se dinë dhe më vonë e kuptojnë se din fare pak ose aspak. Kështu ndodh që të pyeturit të mos zemërohen me ta, por me mua dhe shkojnë duke llogaritur që Sokrati është njeri i korruptuar që po shkatërron rininë.

E kur dikush i pyet se çfar bën ai e çfarë i mëson atyre për tu korruptuar, nuk dinë ata çtë thonë dhe vetëm heshtin. Mirpo, për të mos e nxjerrë në shesh injorancën e tyre shpifin gjithfar marrëzirash, të cilat përdoren pikërisht kundër atij që e do me shpirt diturinë; pra Sokrati gjurmoka misterin e qiellit dhe të tokës dhe nuk beson tek perëndia, duke u përpjekur të paraqes të bardhën të zezë.

Ja pra kështu më janë vërsulur Meleti, Airiti dhe Likoni; Meleti në emër të poetëve, Ariti në emër të artistëve dhe politikanëve, ndërsa Likoni në emër të oratorëve, dhe të gjith tejet të egërsuar. Besoj se gjithçka iu tregova mjafton kundër akuzuesve të mi të parë. Le ta shohim, Meletin njeri i ndershëm dhe atdhetarë të mirë, siç shkon duke thënë për vetën dhe akuzuesit e mi të më vonshëm...
...

...
Mendojnë për një çast se ata janë ndryshe, por le të shohim deklaratën e tyre të betimit, e cila pak a shumë thot kështu; "Sokrati është fajtorë, sepse korrupton të rinjtë, sepse nuk beson në perënditë e Atdheut, por në hyjni të reja". Kjo është akuza e tyre. Duke arsyetuar rreth pjesës të parë të kësaj akuze Sokrati i dëshmon, të korryptosh don të thotë të bësh tjetrin më të keq, pra vetë veprimi në vetvete është i dëmshëm dhe për korruptuesin, sepse në këtë rast ai vepron kundra vetvetes.

Tani do të desha të dij se kush është ai njeri që pinon kundra vetvetës? Prandaj, një veprimtari me mundshme korruptuese është një krim i pavullnetshëm dhe si i tillë duhet të dënohet në riedukim dhe jo me ndëshkim.
"Dhe tani o athinas dëgjoni vetë se si ai do të pohojë gjithçka". Ndërsa ti Melet të lutem përgjigjmu drejt.

A është ndokush o Melet që beson në ekzistencën e atyre faktëve që kanë të bëjnë me ekzistencën e njeriut dhe më pas nuk u beson në ekzistencën e njeriut?

Ti të paktën përgjigjmu vetëm për këtë! "A mundet ndokush tju besojë veprave hyjnore, por që nuk beson në hyjni?". "Sigurisht që nuk mundet". Kështu pra, ti vetë e pranon se unë besoj në veprat hyjnore dhe jap mësim për to, si për ato të lashta dhe ato të reja, gjë të cilën ti vet e ke pohuar, në aktakuzën tënde. E, nëse unë besoj në veprat hyjnore, patjetër, që u besoj edhe hyjnive apo jo? Sigurisht, që edhe ti të njejtën gjë mendon, derisa nuk përgjigjesh. Mos vallë këto qenje të mbynatyrshme nuk janë perëndi o bij perëndish? Më thuaj? "Eh sigurisht që po"  "Pra nëse unë besoj në këto qenje, siç pranon edhe vetë dhe se ato qenkan perëndi atëherë del pikërisht siç thash un, që ti na propozon të tilla rebuse dhe nis të tallesh me ne duke herë se un nuk u besoj, vetëm për faktin se i pranojm qenjet hyjnore.

Përkundrazi, është e vërtetë se mbi mua rëndon urrejtja e shumë njerëzve, gjë e cila mundë edhe të më shkatrrojë. Nëse unë dënohem, kjo nuk më vjen as nga Meleti dhe as nga Aniti, por vetëm nga zilitë dhe shpifjet e shumta.

Janë pikrisht këta që shkatrrojnë shum njerëz të ndershëm e dotë vazhdojnë të dëmtojnë edhe shumë të tjerë, e me siguri un nuk do të jem i fundit. Ndërsa qqëndroja në Potideo, në Antipoli dhe në Delfi si gjith të tjerët, në atë vend ku më kishin caktuar, ata që ju i kishit zgjedhur, si komandantë, në atë vend ku po kaloja bri rrezikut të vdekjes perëndia më urdhëroi, ashtu siç mendoja dhe besoja ti përkushtohem filozofisë, pra të gjurmoja mbi vetvetën dhe të tjerët, e nëse unë do të isha sjellë keq nga frika e vdekjes, apo e ndonjë rreziku tjetër, do të kisha braktisur vendin tim të luftës.

Por ah! Ky do të kishte qenë një veprim i shëmtuar dhe me plot të drejt dikush do të më çonte në gjygj dhe me baza të më akuzonte se nuk besoja në perënditë, ngaqë nuk ju binda parathënjes së Arakullit, ngaqë i frikësha vdekjes dhe besoja se isha i ditur pa qenë i tillë. Kështu o athinas, të kesh frikë nga vdekja, nuk është gjë tjetër veçse të besosh që je i ditur pa qenë i tillë, të pretendosh pë diçka që nuk e di.

Në të vërtetë ashtu nuk e di se çështë vdekja e kjo është një e mirë e madhe për njeriun.
Megjithatë shumë i frikon asaj të sigurtë se ajo është një prej të këqijave më të mdha. Anuk është padituria më e qortueshme; të besosh se e di atë qëë se di?.
Pikërisht për këtë gjë unë ndjehem ndryshe nga të tjerët. E nëse besoj se di diçka më shumë nga tëtjerët, kjo rrjedh nga fakti se duke mos ditur asgjë për botën e përtejmë, nuk pretendoj se di diçka. Kështuqë unë kurrë nuk do tu trembem, e nuk do tu largohem atyre gjërave që nuk i di, nëse janë të mira, por vetëm atyre që i njoh mirë që janë të kqija.

Edhe nëse ju tani më lironi në kundërshtim më propozimin e Anitit, i cili kërkon dëbimin tim ose pas daljes në gjygj, dënimin tim me vdekje, duke ju thënë se: nëse unë nuk ndëshkohem, bijtë tuaj, duke ndjekur mësimet e mia, do të korruptohen të gjithtë, edhe ju nëse do të thoni fjala vjen: "Sokrat ne nuk besojmë aspak në ato që thotë Aniti, prandaj do të lirojmë veç me një kusht, që ti të heqësh dorë një herë e përgjithmonë nga kërkimet e tua, yë mos merresh me filozofi, përndryshe të prêt vdekja"; nëse ju më lini të lirë me kto kushte unë do tju përgjigjem:

"O athinasit e mi unë ju nderoj, dhe ju dua, por përpara jush më duhet ti bindem zotit, kur të më ketë mbetë edhe qoftë një fill frymë e fundit, unë nuk do të heqë dorë nga misioni im i nisur për filozofi, nuk do të rresht për asnjë çast tju nxis e tju këshilloj siç kamë bërë gjithmonë me ju".

Ky është urdhër i perëndisë dhe dijeni mirë : un mendoj se e mira më e madhe që i ka ardhur atdheut tim është pikërisht kjo bindja ime ndaj urdhërave të zotit.

Kjo është në fund të fundit detyra ime, tju bind të rinjë a pleq qofshi, të mos i jepni shumë rëndsi trupit dhe të mirave materiale, por shpirtit tuaj, të cilin duhet ta përsosni vazhdimisht. Un mund tju them se nga pasuria nuk lind vyrtiti, por është pikërisht vyrtiti prej të cilit lind çdo e mirë dhe begati, si për individin, ashtu edhe për shtetin .

Nëse më dënoni me vdekje për gjithçka un iu paskam thënë, më shumë se mua ju dënoni vetvetën . Asnjë dëm nuk mundë të më sjell mua as Meleti dhe as Aniti. Nuk mundem sepse besoj që njëm keqbërës nuk mundë ti bëj keq një njeriu të mirë.

Për mua e keqja më e madhe është pikërisht ajo që bëjnë ata; vrasin një njeri me të padrejtë. Pra, un nuk po mbroj këtu vetvetën siç mundë të mendojë ndokush nga ju, por ju mbroj juve o qytetarë, sepse duke u dënuar un ju bëheni fajtorë nga një dhuratë hyjnore. BNëse ju më vrisni, nuk do ta keni të lehtë, të gjeni një tjetër si unë, të cilin vetë vullneti i perëndisë e dërgoi në qytetin tuaj.

Në fakt ndryshe nga zakoni i njerëzve, që se çajnë kokën për asgjë, unë i braktisa të gjitha interesat e mia; e për shumë vite me rradhë unë e lash familjen time pas dore duke u marrë vetëm me ju, duke ju ardhur pas si një baba i kujdesshëm, a si një vëlla i madh, vetëm e vetëm që tju bëja njerëz të vyrtitshëm. Egjitha kjo mundë të kishte një shpjegim nëse unë do të kisha nxjerë përfitime, apo tju kisha kërkuar para si shpërblim.

Ju vetë po e shihni se akuzuesit e mi, të cilët kanë grumbulluar kundër meje një mori akuzash nga më të turpshmet, nuk janë të zotë të gjejnë qoft një dëshmitarë të vetëm që do tju thot se un jam i paguar, qoftë edhe një herë të vetme, apo tju kem kërkuar gjësendi, përkundrazi jam unë që mund tju paraqes një dëshmitarë të pakundërshtueshëm, i cili mundë të dëshmojë të vërtetën që po u them; varfërin time.

Ndoshta mund tu duket disi e çuditshme përpjekja dhe mundi im për të dhënë këshilla private, më pas të mos guxoj të marr pjes në jetën qytetare e të mos jap kontributin tim për atdheun. Siç më keni dëgjuar shpesh në vende të tjera një gjë e tillë lindka nga fakti se në vete paskam diçka hyjnore,diçka të mbinatyrshme, të cilën Meleti e përmend në akuzën e tij...
...

...
Një fakt i tillë më është shfaqur që kur isha fëmijë, si një zë që fliste mbrenda meje e që shpesh më më largonte nga ato që bëja, ndërkohë që duhej të më nxiste. Ky zë më ka ndalur të merrem me politikë, e un besoja se ky ndalim qe për mua më se i nevojshëm. Në të vërtet, po të isha marrë me politik, ju e dini mirë o qytetarë, se do të kisha vdekur me kohë dhe nuk dot mund tju shërbeja as juve dhe as vetvetës.

Ndaj nuk keni pse zemroheni nëse iu them të vërtetën; askush nuk mundë të shpëtojë i gjallë, nëse vendos tju kundërshtojë ndershmërisht juve ose popullin dhe të jetojë në atdheun e tij, të sundojë e padrejta dhe e pa ligjshmja.
Pra, është më mirë që një qytetarë të mbetet larg jetës publike, nëse dëshiron nëse dëshiron me të vërtetë të luftojë për drejtsi, e në të njejtën kohë të ruaj vetëvetën, qoftë edhe për pak kohë. A mendoni ju vallë, se gjat këtyre viteve unë do të mundë të shpëtoja kokën nëse do ti përkushtohesha politikës, dhe si njeri i ndershëm do ta kisha marrë në mbrojtje drejtsinë, siç e ndjej për detyrë duke e vendosur mbi gjithçka tjetër? Përse? Ua përsëris o qytetarë sepse vazhdimisht u kamë thënë të vë tetën.

Është kënaqësi për ata që më dëgjojnë, sepse unë pyes vetën ata që e mbajnë vetën për shumë të ditur, e që në fakt sjanë aspak të tillë. Në fakt, nëse unë kamë zvetnuar dhe vazhdoj të çorodis rininë, do të qe diçka krejt e natyrshme që ndonjë prej tyre tashmë që, ndjehet burrë, duke e ditur se dikur kur ai ishte i ri, unë e kam nxitur të bënte vepra të turpshme, sot ai duhej të ishte këtu, në këtë gjygj duke më akuzuar bile duke u hakmerrë.

E zëmë për një çast se ata nuk kanë dashur të bëjnë diçka të tillë përsonalisht, atëherë le ti urdhërojnë familjet e tyre, baballarët, vllezëit, farefisin të kujtohen për këtë gjë, le të vinë të hakmerren ata, sepse unë qenkam dëmtues i njerëzve të tyre. Mirpo, faktet tregojnë se punët qëndrojnë në krejt ndryshe dhe ju o qytetarë do ti shihni këta dëshmitarë të gatshëm të më mbrojnë mua, korruptuesin e tyre që ua prisha fëmijët e tyre siç më akuzojnë Meleti dhe Aniti.
Kjo është e gjitha e vërteta o qytetarë. Kaq munda tju them për ta mbrojtur sadopak vetvetën.

Nuk më duket e drejtë që njeriu të qëndrojë përpara një gjykatësi i përgjëruar për ta fituar mes lutjeve lirimin, përkundrazi ai duhet të saktësojë dhe ta bindë. Gjykatësi nuk shpërndan ndere ai përcakton atë ecila është e drejtë. Ai është betuar jo për të ndihmuar këdo sipas dëshirës por për të gjykuar drejt sipas ligjit.

Nuk duhet të mësohemi me shpërblime dhe as që duhet të pranojmë një gjë të tillë, sepse për të gjith ne kjo do të qe një fyeje e perëndisë. Nëse unë do të përpiqesha të ndikoja tek ju unë do të ushtroja dhunë me lutjet e mia, pikërisht mbi ju që jeni betuar, kështuqë ju do të më thoshit se unë po iu mësoj të mos i basoni perënditë, e pastaj mbrojtja ime do të qe një akuzë e qartë, të cilën nuk do ta besoja as un vetë.

Por punët qëndrojnë krejt ndryshe, sepse unë o qytetarë besoj më shumë se akuzuesit e mi, prandaj unë mbetem në dorën tuaj dhe të zotit. Më gjykoni ju si të jetë më mirë si për mua ashtu edhe për vetë ju. Kur Sokrati u cilësua fajtori, atij iu dha mundsia për të propozuar vetë dënimin e tij. Duke qenë i bindur jo vetëm për pafajsinë e tij, por edhe për vlarën e madhe të mënyrës së tij të jetesës dhe të mësimeve që kishte kontribuar për Athinën, ai propozoi që athinasi ta shpërblente atë në atë mënyrë që ai e meritonte.

Duke krahasuar jetën e tij me dikë "që ka fituar në lojrat olimpike me kalin e tijm ose karrocat" Sokrati tha: "Të tillë njeri vetëm u bën ju të lumtur, ndërsa unë ju bëra me të vërtetë të lumtur". Prandaj shpërblim im tij "një mirëmbajtje publike në Prytoneum"; një nder i vënë për athinasit e shquar, gjemeralët, fituesit olimpikë dhe njerëzit të tjerë të shquar.

Qytetarë të nderuar; Meqë këto punë u bënë me ngut, dijeni se denigruesit e Atdheut do të përhapnin nëpër qytet fjalën se ju vratë Sokratin një dijetar, kështu do të më quajn vetëm e vetëm për të më mbuluar me turp e mallkim. Këtë nuk e them për të gjith, por vetëm për ata që më kanë dënuar me vdekje. Atyre desha tju them edhe diçka tjetër; mos vallë mendoni se po dënohem pse më mungojnë argumentet për tju bindur.

Apo mos besoni se do të përdorja veprime dhe fjal vetëm që ti shpëtoja dënimit; jo nuk është asnjë prej këtyre, përkundrazi, dënohem jo se më mungonin argumentet, por për mungesë pafytyrësie e paturpësie, sepse nuk desha të përdorja të tilla gjëra, të cilat siç duket juve ju pëlqejnë shumë si, përlotjet, ankimet apo sjellje të tjera të ngjajshme të padenja për një njeri si unë, sepse ju jeni mësuar të shihni nga të tjerët...
...

...
Unë skam menduar kurrë të përdor mjete të tilla të poshtra e të ulta për ti bishtnuar rrezikut dhe as nuk do të pendohem kurrë se u mbrojta ashtu siç desha, bile do të parapëlqeja të vdisja në këtë çast, pasi u mbrojta ashtu siç munda, shumë mirë se të isha mbrojtur me ndonjë mënyrë tjetër.
Prandaj o qytetarë ti bishtnosh vdekjes nuk është diçka e vështirë, vështirë është tju ikësh prapësive që janë më të shpejta s vdekja. Un po shkoj i dënuar praj jush me vdekje, por mos harroni se ju jeni damkosur nga e vërteta, me turp e padrejtsi të përjetshme. Ashtu si po e pranoj un dënimin tim ashtu duhet ta mbani edhe ju turpin tuaj. Mirë pra, o qytetarë un po ju them se mbi ju që më vratë, pas vdekjes sime ka për tmë rënë një ndëshkim i tmerrshëm ju betohem shumë i tmerrshëm sa ai që më ra mua.

Desha tju tregoj meqë ju jeni miqt e mi, se çdo të thoshte për mua kjo që po më ndodh tani. Duhet ta dini, o gjykatës se po më ndodh diçka e jashtzakonshme. Zërin profetik të zotit, aq të shpeshtë mbrenda meje, e kam ndjerë vazhdimisht në të kaluarën kur më kundërvihej edhe për gjërat më të vogla, sa herë që i nisesha diçkaje të keqe.

E pra asnjë paralajmrim nuk pata nga ana e zotit, as sod në mëngjes, kur dola nga shtëpia, as kur ngjita shkallët e gjykatës, bile as gjat kohës së mbrojtjes për gjithçka thashë, ndërsa herët e tjera zoti më ka ndërhyrë edhenëpër fjalime duke ma ndërprerë në gjysëm fjalën. Sod ndodhi e kundërta, gjat gjith kësaj çështjeje nuk mu kundërvu asnjëherë, as në veprime as në fjalët e mia. Le ta shohim këtë çështje nga një pikpamje tjetër, nga e cila arrihet në përfundim se e gjith kjo është diçka e mirë.

Vdekja është në fakt mungesa e plotë e ndjesive, prandaj konsiderohet një hiç ose, siç ndodh në gjum pa ëndrra, kjo atëherë do të qe një fitore e mirë dhe e mrekullueshme. Nëse vdekja do të qe etillë, unë do ta konsideroja atë një fitore të madhe sepse e gjith jeta e pafund, nuk do të qe tjetër veçse një natë e vetme dhe tepër e gjatë. Edhe ju o gjykatës, duhet patjetër të besoni tek vdekja dhe të mendoni për një gjë të vetme.

Se njeriun e mirë nuk do ta prek kurrë e keqja as gjat jetës dhe as pas vdekjës se perënditë nuk i harrojn kurrë veprat e tij. Kjo që më ndodh mua nuk qe diçka rastësore dhe është krejt e qartë se gjëja më e mirë për mua është vdekja, kështu do të çlirohem një herë e mirë nga gjith andrallat e ksaj bote.Ja pra, ky është motivi për të cilin zëri i perëndisë nuk më ka penguar , sepe unë kundër atyre që më dënuan nuk kam asnjë inat edhe pse ata më dënuan dhe më akuzuan me një qëllim të vetëm: vetëm për të më bërë keq dhe për këtë ata meritojnë të mallkohen.

Megjithatë, un do tju lutem për diçka: kur fëmijët e mi të jenë rritur, ndëshkojini o qytetarë; shkojuni mbrapa ashtu siç veprova dhe unë me ju, e nëse i shihni se u intereson për tu pasuruar e për të përfituar të mira materiale, më shumë se sa për vyrtitet , nëse i shihni se ata mendojnë se vlejnë, ndërkohë që skan asnjë vlerë i qortoni ata ashtu siç ju kam qortuar un juve, nëse ata merren me gjëra që nuk vlejn aspak, apo kur u hyn vetja në qejf dhe u mbushet mendja se janë "njerëz të mëdhenj" ndërkohë kur nuk vlejnë një grosh.

Nëse do ta bëni këtë gjë un dhe bijtë e mi, do të kemi prej jush atë që është e drejtë. Por tashmë ka ardhur koha të shkoj un do të vdes dhe ju të jetoni, çdo njeri prej nesh shkon drejt një fati më të mirë, të cilin askush prej nesh se di, veç Perëndia.



Fatmir Zimberi
Filozofi-Sociologji

© nga Agimi.com