Për dashurinë dhe demone te tjerë - Gabriel Garcia Marquez - Letersia Shqiptare

 Per Carmen Balcells,
 te mbytur ne lot.

"Ringjallja e pjeseve te tjera te trupit te krijon pershtypjen sikur eshte me e domosdoshme ringjallja e flokeve."




     26 tetori ishte nje dite e rendomte, pa ndonje ngjarje te madhe. Klemente Manuel Zabala, kryeredaktori i gazetes ku po hidhja hapat e mia te para si gazetar, e mbylli mbledhjen e mengjesit, duke na thene dy apo tre mendime krejt te zakonshme. Ai nuk i ngarkoi asnje gazetari ndonje detyre te vecante. Disa minuta me vone mori vesh se po i zbraznin kriptat e kuvendit te lashte te Santa Klares dhe me tha, si per te kaluar radhen:
- Hidhu nje here deri aty dhe shih mos sajosh dicka.
Kuvendi historik i klarisave, i shnderruar ne spital nje shekull me pare, duhej te ishte shitur, perderisa aty do te ngrinin nje hotel me pese yje. Kisheza e tij e magjishme, kishte dale gati ne drite, sepse catia i ishte shembur pak nga pak, por ne kriptat e saj preheshin ende tre breza peshkopesh, kryemurgeshash dhe njerez te tjere te spikatur. Ne fillim duhej te zbrazeshin kriptat, t'u jepej hiri atyre qe e kerkonin dhe te tjeret te hidheshin ne nje varr te perbashket.

   Mua me befasoi menyra primitive e zhvarrimit. Punetoret hapnin varret duke u rene me kazma dhe me lopata, nxirrnin arkivolet e kalbur, qe shkermoqeshin krejt sa viheshin ne toke, dhe ndanin eshtrat nga pluhuri i trashe perzier me copra stofe dhe floke te zberdhylet. Sa me i famshem te kishte qene i vdeuri as me e veshtire behej puna, sepse duhej te fusje duart mes mbeturinave dhe te sitje me shume merak hirin per te gjetur guret dhe stolite e cmueshme.

   Kryepunetori hidhte ne nje fletore shkolle mbishkrimet qe kishte do gur, mblidhte eshtrat ne grumbuj te vegjel, te ndare me kujdes dhe vinte mbi secilin prej tyre nje cope leter me emrin e te vdekurit, qe te mos ngaterroheshin me njeri-tjetrin. Gjeja e pare qe me ra ne sy sapo shkela ne ate faltore ishte nje rresht i gjate pirgjesh me eshtra, pa asnje identitet tjeter pervec nje emri te shkruar me laps ne nje cope leter, qe ngroheshin nga dielli mizor i tetorit, rrezet e te cilit futeshin nga vrimat e catise. Qe atehere kane kaluar pothuajse pesedhjete vjet e megjithate ende ndiej shtangien qe me shkaktoi deshmia e tmerrshme e kalimit rrenimtar te kohes.
   Mes te tjereve ay kishte nje nenmbret te Peruse, me te dashuren e tij te fshehte; don Toribio Caseres y Virtudes, peshkopi i dioqezes; shume kryemurgesha te kuvendit, mes te cilave nene Jozefa Miranda, don Kristobla de Eraso, i lauruar ne artet e bukura qe ia kishte kushtuar gjysmen e jetes se tij veshjes me dru te tavaneve. Ne hyrjen e kriptes se mbyllur ndodhej pllaka perkujtimore e Ignacio de Alfonso y Duenas, markezi i dyte i Kazaldueros, por kur e celen pane se ishte e zbrazet dhe se nuk ishte shfrytezuar kurre ndonjehere. Ndersa mbeturinat e markezes se tij, dona Olalla de Mendoza, preheshin nen nje gur varri ne kripten ngjitur. Kryepunetori nuk u kushtoi fare rendesi: ishte dicka e zakonshme qe nje fisnik kreol te zgjidhte vendin e varrimit dhe te mos varrosej aty, por diku gjetke. Megjithate, ngjarja e shenuar ishte aty, ne kamaren e trete te altarit te madh, nga ana e Ungjillit. Guri u therrmua me goditjen e pare te kazmes dhe nga kripta u derdh nje floknaje e gjalle me nje ngjyre te ndezur bakri. Kryepunetori donte ta nxirrte te gjithen me ndihmen edhe te punetoreve te tij, por sa me shume qe e terhiqte aq me gjate dhe me e harlisur ngjante ajo, deri ne castin kur u duken krelat e fundit te ngjitura pas nje kafke femije. Brenda kamares mbeti nje grusht eshtrash te shperndara dhe mbi gure prej mermeri te gerryer nga salnitri lexohej vetem nje emer i thjeshte: Sierva Maria de Todos los Angeles. E shpalosur pertoke floknaja madheshtore ishte e gjate njezet e dy metra e njembedhjete centimetra.
   Kryepunetori me shpjegoi pa u habitur aspak se floket e njeriut rriten nga nje centimeter ne muaj edhe pas vdekjes dhe njezet e dy metra ne dyqind vjet iu duken nje mesatare e pelqyeshme. Kurse mua kjo ngjarje nuk m'u duk edhe aq e rendomte, sepse kur isha femije, gjyshja me kishte treguar legjenden e nje markezeje te vogel dymbedhjete vjece, floknaja e se ciles hiqej zvarre si bishti i nje fustani nuseje, e cila kishte vdekur nga terbimi mbas kafshimit te nje qeni dhe qe nga ajo kohe nderohej neper fshatrat e Karaibeve per mrekullite e saj te shumta. Mendimi se ai mund te qe varri i saj ishte per mua ngjarja e asaj dite dhe zanafilla e ketij libri.

Gabriel Garcia Markez
Kartagjena e Indise, 1994

    Nje qen qimehirte, me nje hene te bardhe ne balle, u fut befas ne rrugicat e pazarit te dielen e pare te dhjetorit, permbysi tezgat me gjera te ferguara, beri lesh e li barakt e indianeve dhe bangot e llotarive dhe, ne vrap e siper, kafshoi kater njerez qe u perpoqen t'ia prisnin udhen. Tre ishin skllever zezake, i katerti ishte Sierva Maria de Todos los Angeles, vajza e vetme e markezit te Kasaldueros, qe kishte shkuar se bashku me nje sherbetore mulate te blinte nje varg me zilka per festen e ditelindjes se saj. Ajo mbushte dymbedhjete vjet.
   Ato ishin porositur te mos e kapercenin Porten e Tregtareve, por sherbetorja kuturisi deri tek ura qe ngrihej dhe ulej e Getsemanit, e joshur nga rremuja e portit zezak, ku po nxirrnin ne ankand nje ngarkese me skllever nga Guinea. Po behej nje jave qe po prisnin me ankth nje anije te Shoqerise zezaka te Kadices, ngaqe ne bord ishte shfaqur nje semundje e pashpjegueshme vdekjprurese. Per ta fshehur kete gje, kufomat i kishin hedhur ne det pa i futur neper thase me rere per t'u fundosur. Valezimi i mbante mbi uje dhe nje mengjes u gjenden te ngecur ne ranishte, te fryra dhe te percudnuara, me nje ngjyrim te cuditshem squfuror. Anija ishte ankoruar jashte skeles nga frika e ndonje epidemie te rrufeshme afrikane, gjersa u sqarua se ishte fjala per nje helmim nga ushqimet e prishura.
   Ne castin kur qeni i ra permes pazarit, ngerkesa me te mbijetuarit ishte shitur per hicmosgje, per shkak te gjendjes se tyre te mjerueshme shendetesore dhe po perpiqeshin qe tere humbjet t'i vinin ne vend vetem me nje cope, qe vlente sa te gjithe te marre se bashku. Ishte nje robine nga Abisinia, e gjate pese kembe e pese gishterinj, e lyer me melas te kallamit te sheqerit ne vend te vajit tregtar, me nje bukuri aq marramendese sa dukej si dicka mjegullore. Ajo kishte nje hunde te holle, koke te rrumbullaket, sy si bajame, dhembet e paprekur dhe qendrimin te ngjashem me nje gladiator romak. Ate nuk e kishin mbyllur ne vathe si sklleverit e tjere, askush nuk bertiste, si per moshen, ashtu edhe per shendetin e saj, ate e shisnin vetem per bukurine qe kishte. Guvernatori e bleu, pa bere asnje pazar, me ar ne dore, aq sa peshonte vete ajo.

   Ishte dicka e zakonshme qe qente pa zot te kafshonin kalimtaret, kur u binin pas maceve apo kur grindeshin me zgjebaraket per coprat e mishit te hedhura ne rruge dhe kjo ishte dicka edhe me e zakonshme ne periudhat e mizerive dhe te morive, kur flota ose ushtria e Galioneve, qe kalonin neper panairet e Portobelos. Kater apo pese te kafshuara ne dite nuk ia prishnin gjumin askujt dhe aq me teper nje kafshim si ai i Sierva Marias, qe mezi dukej ne nyellin e majte. Sherbetorja nuk e cau fare koken nga kjo gje. Ajo ia pllakosi nyellin e kafshuar me nje balsam me limon dhe squfur, ia lau njollat e gjakut fustanit dhe secila nuk e vrau me mendjen vecse si t'i gezoheshin sa me shume festes se dymbedhjete viteve te saj.

    Bernarda Kabrera, nena e vogelushes dhe gruaja pa titul e markezit te Kazaldueros, kishte pire ate mengjes nje spastrim dramatik: shtate kokrra antimon ne nje gote me sheqer te trendafilte. Ajo kishte qene nje metiste e eger nga e ashtuquajtura aristokraci e banakeve; ngashnjyese, grabitqare, ahenxheshe dhe me nje bark aq te pangopur sa mund te shqepej se ngreni nje kazerme e tere me ushtare. Megjithate, kishte tete vjet qe ishte terhequr nga bota, sepse e kishte tepruar me mjalte te tharmetuar dhe me cokollata. Syte prej ciganeje i ishin shuar, truri i kishte zene dhjame, dhiste gjak dhe villte vrere, trupi i dikurshem si prej sirene ishte katandisur ne nje kacek dyll i verdhe si trupi i nje te vdekuri diten e trete dhe leshonte pordha tronditese dhe tere ere te qelbur, qe llahtarisnin edhe qente e medhenje. Ajo nuk dilte puthuaj fare nga dhoma e saj, por edhe kur dilte, levizte sic e kishte lindur nena pse hidhte persiper nje tallagan prej nape, pa asgje poshte, qe e tregonte edhe me lakuriq se sa te mos kishte veshur gje.

   Ajo kishte bere shtate te dhjera te gjata, kur erdhi sherbetorja qe kishte shoqeruar Sierva Marian, e cila as qe e zuri ne goje kafshimin e qenit. Perkundrazi, i tregoi per skandalin e shitjes se skllaves ne port.
- Po qe aq e bukur sa flitet, duhet te jete abisiniane, - tha Bernarda. - Por edhe mbreteresha e Sabes sikur te ishte, do te qe afermendsh qe dikush ta blinte me aq ar sa i peshonte trupi.
- Mos kane dashur te thone me pesos ari, - tha.
- Jo, e sqaruan, aq ar sa edhe peshonte.
- Nje skllave me nje trup te tille peshon te pakten gjashtedhjete kile, - tha Bernarda. - Asnje grua, qofte e bardhe apo e zeze, nuk vlen kurre gjashtedhjete kile ar. A, vetem ne dhjefte diamante.
   Askush nuk ishte treguar me hileqare se ajo ne tregtine e sklleverve dhe e dinte mire se nese guvernatori e kishte blere abisinasen per aq sa flitej, e kishte blere per qellime me te larta se ato te kuzhines. Keto mendime e kishin mbytur kur degjoi fyejte dhe kellcacat e para te festes, qe u ndoqen menjehere nga poterja e qeneve te medhenj te mbyllur ne kolibe. Bernarda eci drejt kopshtit te portokalleve per te pare se cfare po ndodhte.
  Don Injacio de Alfaro y Duenas, markezi i dyte i Kazaldueros dhe senjor i Darienit, e kishte degjuar muziken nga hamaku i lidhur mes dy portokajve ku po kalonte vapen e drekes. Ai ishte nje burre i zymte, nopran dhe me cehre te zbehte per shkak te myshkonjave qe i thithnin gjakun kur flinte. Ne shtepi mbante nje xhelaba prej beduini dhe nje kapuc nga Toledoja, qe ia shtonin edhe me teper pamjen e tij te hutuar. Duke e pare te shoqen sic e kishte bere Perendia, u ngut ta pyeste:
- C'eshte kjo muzike?
- Nuk e di, - u pergjigj ajo. - C'dite eshte sot?
Markezi nuk e dinte c'dite ishte. A i duhej ta ndjente veten shume ngushte po te pyeste per kete te shoqen dhe ajo duhej te ndjehej e lehtesuar nga vreri i saj qe nuk iu pergjigj me sarkazem. Ai u ul ne amak duke vrare mendjen, kur ia dhane perseri kellcacet.
- O Zot!- thirri ai. - Sot qenka me te vertete nje dite e bukur.
Shtepia ishte ngjitur me azilin e grave te cmendura te Bareshes Hyjnore. Te rrembyera nga muzika dhe kellcacat, grate e mbyllura kishin dale ne tarracen qe binte mbi kopshtin e portokalleve dhe cdo shperthim e pershendesnin me britma hareje.

Vazhdon...

Markezi i pyeti me ze te lartë se c'feste ishte dhe ato ia shuan të gjitha dyshimet. Ishte dhjetë dhjetor, dita e Shen Ambrozios, peshkopit, dhe ne kopshtin e sklleverve muzika dhe baruti gjemonin për nder te Sierva Marias. Markezi i ra ballit me pellemben e dores.
- Bobo,- tha ai. - Sa vjet mbush?
- Dymbedhjete, - iu pergjigj Bernarda.
- Vetëm dymbedhjete?- psheretiu ai, mbasi u shtri përsëri ne amak. - Sa ngadalë qe rrjedh jeta!
   
   Deri ne fillim te shekullit ajo shtepi kishte qenë krenaria e qytetit. Tani ishte katandisur ne një germadhe dhe ne një banese te zymte dhe, për shkak te dhomave te zbrazta dhe te gjerave te hedhura kudo, dukej sikur ia kishin ngritur plackat. Sallonet kishin ruajtur dyshemete e shtruara me mermer si një fushe shahu dhe disa llambadare nga Venecia prej nga vareshin rrjeta merimangash. Dhomat qe kishin mbetur ne këmbë ishin te fresketa ne çdo stine ne saje te mureve te trashe, gjithë atyre viteve qe kishin ndenjur te mbyllura dhe sidomos ne saje te flladeve te dhjetorit, qe futeshin duke mjaullitur nga te carat. E tërë shtëpia ishte ngopur me mykun mbytes te plogeshtise dhe te erresirave. Pese qente e medhenj, qe ruanin netëve, ishin gjithçka qe kishin mbetur nga shkelqimi fisnikeror i markezit të parë.
   Qe ne kohën e tij, kopshti zhurmues i sklleverve, ku festoheshin ditelindjet e Sierva Marias, kishte qenë një qytet brenda një qyteti. I tillë mbeti edhe nën trashegimin e tij, për aq kohe sa vazhdoi trafiku i pandershem i sklleverve dhe i miellit, te cilin Bernarda e drejtonte duke vringelluar dajakun qe nga punishtja e sheqerit e Mahatesit. Ndërsa tani gjithë shkelqimi i perkiste te kaluares. Bernarda ishte shkaterruar nga vesi i saj i panginjur dhe kopshti ishte katandisur ne dy kasolle druri me çati te mbuluar me palma te lidhura, ku kishin dhënë shirpt perpelitjet e fundit te madheshtise.
   Dominga de Adviento, zezakja me gjak te pastër qe kishte qeverisur shtepine me dorë te hekurt deri ne prag te vdekje, ishte nyja lidhese midis këtyre dy boteve. Trupmadhe dhe eshtake, me një zgjuarsi gati tejpamese, ajo e kishte rritur me duart e saj Sierva Marian. Ajo ishte kthyer ne katolike pa e braktisur besimin e saj yoruba dhe i praktikonte te dyja fetë ne te njëjtën kohe, si t'i vinte për mbarë. Paqja e saj shpirtërore ishte e përkryer, thoshte ajo, sepse çka i mungonte te njera fe e gjente te feja tjetër. Po ashtu, Dominga de Adviento ishte e vetmja qenie njerëzore qe kishte pushtet te nderhynte mes markezit dhe te shoqes se tij dhe qe te dy ia degjonin fjalën. Vetëm ajo mund t'i vinte përpara sklleverit, duke u rënë me bishtin e fsheses, kur i gjente te zhgerryheshin ne sodomi ose kur ishin duke kurveruar ne te njëjtën kohe me shumë gra nëpër dhomat e zbrazeta. Por qe kur ajo kishte vdekur, ata i mbathnin nga kasollet për t'i shpetuar nxehtesise se mesdites, ia keputnin gjumit te shtrire pertoke nëpër qoshe, kruanin kazanet e orizit për te ngrënë mbeturinat ose luanin me macuco dhe me tarabilla ne hijen e fresket te korridoreve. Ne atë botë ndrydhese, ku askush nuk ishte i ilire, e tillë ishte vetëm Sierva Maria. Vetëm ajo dhe vetëm ne atë vend. Gjersa edhe ditelindja kremtohej atje, ne shtepine e saj te vërtetë dhe me familjen e saj te vërtetë.

   Nuk ka si te perfytyrohet një ballo me e zymte mes një gurguleje te atillë, me sklleverit e shtepise dhe me ata e shtepise te tjera, qe sillnin me vete ç'të mundnin. Vogelushja hiqej qe ajo qe ishte. Ajo kercente me hijshem dhe më me vrull se vete afrikanet e vërteta dhe kendonte ne tërë ato gjuhe te Afrikes me zera te ndryshëm nga zëri i saj ose huazonte atë te zogjve dhe te kafsheve, duke i lënë te shtangur sklleverit. Qe kur ishte gjallë Dominga, skllavet me të reja ia llangosnin fytyren me bloze tymi, varnin gjerdane me magji mbi kapucin e pagezimit dhe perkujdeseshin për floknajen e saj, te cilën nuk ia kishin prerë ndonjëherë dhe, sikur të mos ia thurnin gershet, kishte për t'iu ngaterruar nëpër këmbë.

   Sierva Maria filloi te lulezoje mes një koklavitjeje forcash te kundërta. Nga e ema ngjante shumë pak. Ndërsa nga i ati kishte trashëguar trupin e hequr, drojtjen e pandreqshme, lekuren e irun, sytë te një kaltersie te heshtur dhe bakrin e pastër te floknajes se saj rrezelluese. Natyra e saj e fshehte dhe e mbyllur e bënte gati të mos binte fare ne sy. E tmerruar nga kjo veti e çuditshme e ema i lidhte një zilke ne kycin e dores, qe të mos i humbiste ne gjysmerresiren e shtepise.

   Dy ditë para festes, pothuaj krejt rastesisht, sherbetorja i tregoi Bernardes se Sierva Marian e kishte kafshuar një qen. Bernarda vrau mendjen përsa i thanë, kur po bënte, para se te flinte, banjen e saj te gjashtë me ujë te ngrohte dhe me sapun me ere, por kur shkoi në dhome e kishte harruar. Ajo u kujtua vetëm te nesërmen ne mbrëmje, sepse qente e medhenj lehen fare kot deri ne agim dhe u frikesua se mos ishin terbuar. Shkoi drejt kasolleve te kopshtit me një shandan ne dorë dhe e gjeti Sierva Marian te flinte ne një amak palme indiane, qe dikur i kishte perkitur Dominga de Advientos. Meqenëse sherbetorja nuk ia kishte saktesuar vendin e kafshimit, ajo ia ngriti kemishen dhe e kontrolloi te voglen cep me cep, duke ndjekur nën dritën e qiriut gershetin e uruar, qe mbeshtillej rreth trupit te saj si bishti i njel luani. Me në fund e gjeti kafshimin: një gervishtje te nyelli i këmbës se majte, qe kishte zënë kore gjaku te thare dhe disa gerricje qe mezi dukeshin ne tabanin e këmbës.

   Ne historinë e qytetit rastet e terbimit nuk ishin as te parrezikshme dhe as te rralla. Zhurmen me te madhe e kishte bërë rasti i një tregtari cikerrimash, qe endej rrugëve me një majmun te zbutur, sjelljet e te cilit ndryshonin shumë pak nga ato te njerëzve. Kafsha e mori terbimin gjatë rrethimit detar te anglezeve, kafshoi te zotin ne fytyre dhe krisi e iku ne kodrat qe ngriheshin aty afër. I ziu pelivan u rrah për vdekje mes nemash te llahtarshme, sa edhe shumë vite me vonë nenat i kendonin për t'u shtene friken fëmijëve. Nuk kishin kaluar as dy jave, kur një hordhi makakesh (majmun Azie) u derdh ne mes te ditës qe nga kodrat. Ata perlane stallat e derrave dhe kotecet e pulave dhe pushtuan katedralen, duke uleritur dhe duke u mbytur ne shkumen e gjakut të tyre ne kohën kur po kendohej Të Deum për te kremtuar humbjen e skuadres angleze. Megjithatë, dramat me te tmerrshme nuk hynin ne histori, sepse ndodhnin mes popullsiese zezake qe i fshihnin te terbuarit e tyre për t'i kuruar nëpërmjet magjive afrikane nëpër fshatrat e zezakeve te arratisur.

   Pavaresisht tërë ndodhive te mëparshme, askush, qoftë edhe ai i bardhe, zezak apo indian, nuk mendonte për terbimin dhe për çdo semundje me inkubacion te ngadalshem, vetëm kur fillonin dhe shfaqeshin shenjat e para te parikthyeshme. Bernarda Kabrera nuk bënte perjashtim nga rregulli. Ajo mendonte se dokrrat e sklleverve perhapeshin shumë me shpejt dhe shkonin shumë me larg se ato te te krishtereve dhe se një kafshim i thjeshtë mund të vinte ne rrezik nderin e familjes. Ne këtë pikë arsyetimet e saj iu duken aq te shendosha sa nuk foli as edhe me te shoqin dhe u kujtua për to vetëm te dielen tjetër, kur sherbetorja shkoi vetëm ne pazar dha pa kufomen e një qeni te varur ne bajame, qe ta merrnin vesh te gjithë se ai kishte ngordhur nga terbimi. Mjaftoi vetëm një vështrim për te njohur hënën e bardhe dhe qimen e hirte te qenit qe kishte kafshuar Sierva Marian. Përsëri Bernarda nuk u duk e shqetësuar kur mesoi këtë gjë. Nuk kishte ndonjë arsye përse te shqetesohej: plaga kishte zënë kore dhe nga gervishtja nuk kishte mbetur asnjë shenjë.


    Dhjetori kishte filluar mbrapsh, por i fitoi shumë shpejt muzgjet ametiste dhe netet me flladet gazmore. Krishtlindjet ishin me te hareshme se vitet e tjera për shkak te lajmeve te mira qe vinin nga Spanja. Por qyteti nuk ishte ai qe kishte qenë një here e një kohe. Tregtia e madhe me Pacifikun, qe gjithmonë kishte kaluar nepere ato dete, tani kalonte përmes ngushtices se Magelanit. Pazari kryesor i sklleverve ishte shperngulur ne Havane dhe ne ato mbreteri te Tokave Stere pronareve te minierave dhe te latifondeve u leverdiste me mirë ta blinin kontrabande dhe me cmime me te ulta krahun e tyre te punës ne Antilet angleze. Megjithatë, kishte dy qytete: njeri ishte i gezuar dhe i mbipopulluar për gjashtë muaj kur galionet (anije te mëdha te shekullit XVII-XVIII) hidhnin spirancen ne port, tjetri ishte i pergjumur për tërë pjesen tjetër te vitit, kur priste kthimin e tyre.

Vazhdon...

Për te kafshuarit nga qeni nuk u mor vesh gjë deri ne fillim te janarit, kur një indiane endacake, e njohur me emrin Sagunta, trokiti ne deren e markezit ne orën e bekuar te prehjes se pasdites. Nami i saj i keq si arnuese e virgjereshave dhe si batakceshe e deshtimeve, lahej nga nami i saj i mirë si njohese e te fshehtave indiane, për t'i bërë edhe një here te rinj ata qe hiqnin shpirt.

   Markesi e priti krejt pa qejf, me këmbë, ne korridor dhe iu desh një fare kohe për te kuptuar se çfarë donte, sepse ajo ishte një grua qe i bluante fjalët dhe qe leshonte fjali te errta. Ajo po e dridhte dhe po e sperdridhte pa e nxjerre kund koken, sa markezi e humbi krejt durimin.

- Nëse ke ardhur për te me dhënë diçka, mjaft derdellite me tym, - i tha ai.
- Po na kercenon një epidemi terbimi, - tha Sagunta,- dhe unë jam e vetmja qe kam ne dorë celesat e shen Ubertos, padronit te gjahtareve dhe sheruesit te te terbuarve.
- Unë nuk shoh asnjë shenjë terbimi,- u pergjigj markezi. - Me sa di unë, nuk është lajmeruar as për kometa dhe as për eklipse, pastaj gabimet tona nuk janë aq te mëdha sa Zoti te shqetesohet për ne.
   Sagunta e vuri ne dijeni se ne muajin mars do të ndodhte një eklips i plotë i diellit dhe i bëri te ditur për te gjithë ata qe ishin kafshuar nga qeni te dielen e pare te dhjetorit. Dy prej tyre ishin zhdukur, me siguri qe i kishin fshehur njerëzitë e tyre për t'i hequr qafe, kurse i treti kishte vdekur brenda më pak se dy jave. Sa i takon te katertit, qe nuk ishte kafshuar, por vetëm sa ishte sperkatur me jarget e po atij qeni, po jepte shpirt ne spitalin Dashuria e Zotit. Guvernatori kishte helmuar qe nga fillimi i muajit qindra bredharake. Edhe një jave ne rrugë dhe nuk ka për te mbetur me as edhe një qenë i gjallë.

- Megjithatë, c'hyj unë ne tërë këtë histori, - tha markezi. - Aq me shumë ne një ore kaq te papërshtatshme.
- Vajza jote ishte e para qe u kafshua nga qeni, - tha Sagunta.
Markezi tha me bindje te patundur:
- Po te ishte keshtu si thua ti, une do te isha i pari qe do te kisha marre vesh.
   Sipas tij vogelushja ishte mire dhe atij iu duk e pamundur qe te kishte ndodhur nje gje e rende dhe ai te mos e kishte marre vesh. Markezi i dha fund vizites dhe u largua te bente gjumin e pasdrekes.
   Megjithate, po ate mbremje, shkoi te kerkonte ne kopshtin e sherbetoreve Sierva Marian. Ajo po ndihmonte te rripnin lepujt, fytyren e kishte te llangosur me bloze, kembet i kishte te zbathura dhe ne kohke kishte nje turban te kuq skllavi. Ai e pyeti nese ishte e vertete qe e kishte kafshuar qeni dhe ajo iu pergjigj pa ngurrimin me te vogel, jo. Por po ate nate Bernarda i vertetoi te kunderten. Markezi pyeti i hutuar:
- Po, Sierva, perse e mohon?
- Sepse eshte e pazonja te thote qofte edhe nje te vertete, qofte dhe duke i shkare goja, - tha Bernarda.
- Atehere duhet te bejme dicka, tha markezi, - sepse qeni ishte i terbuar.
- Nuk ke se cfare te besh, - tha Bernarda. - Qeni qe e kafshou duhet te kete ngordhur. Kjo gje ndodhi ne dhjetor, kurse ajo qe nuk eshte e zonja per hicmosgje mbahet per bukuri.
   Qe te dy i mbajten veshet pipez ndaj zerave qe sa vinin dhe shtoheshin per rendesine e epidemise dhe, kunder cdo deshire, u shtrenguan te flisnin per hallin e tyre te perbashket, si ne koherat kur urreheshin me pak. Per markezincdo gje ishte e qarte. Ai kishte besuar gjithmone se e donte te bijen, por frika e terbimit po e detyronte te pohonte se po genjente veten per te qene i qete. Nga ana tjeter, Bernarda as qe e shtronte kete pyetje, sepse ishte krejtesisht e vetedijshme se nuk e donte, se edhe e bija nga ana e saj nuk e donte dhe te dyja gjerat i dukeshin te drejta. Urrejtja qe ndjenin qe te dy per te voglen varej nga urrejtja qe kishte ajo per njerin apo per tjetren. Megjithate, Bernarda ishte gati te luante komedine e loteve dhe te vishej ne zi si nje nene qe pikelluar nga vdekja, per te ruajtur nderin e saj, ama me kusht qe e vogla te vdiste nga nje semundje e hijshme.
- Nuk ka rendesi se nga cfare semundje,- saktesoi ajo, mjafton qe te mos jete semundje qeni.
   Atehere, si t'i kishte rene nga qielli, markezi kuptoi menjehere se cili ishte kuptimi i jetes se tij.
- E vogla nuk do te vdese, - tha ai me nje ze te vendosur. - Por nese duhet te vdese, atehere do te vdese nga ajo qe do te vendose Zoti.

   Te marten markezi shkoi ne spitalin Dashuria e Zotit, qe ngrihej ne kodren San Lazaro, per te pare te terbuarin per te cilin i kishte folur Sagunta. Atij as qe i shkoi ne mendje se karroca e tij me mbulese te perzishme do te shihej si nje shenje me teper e vezeve te fatkeqesive qe ngrohte qyteti, sepse po beheshin tere ato vite qe ai dilte nga shtepia vetem per ngjarje te medha dhe po beheshin tere ato vite qe rastet e medha ishin ato vdekesoret.

   Qyteti ishte zhytur be amulline e tij shekullore, por megjithate ndokujt i ra ne sy fytyra e tretur dhe syte e vetetimte te burrit qe rridhte nga nje dere e larte, karroca e te cilit kaperceu murin rrethues dhe u drejtua permes fushave drejt kodres se San Lazarit. Ne spital, leprozet e shtrire mbi dyshemene e shtruar me tulla e pane te hynte brenda me hapat e tij te medha prej te vdekuri dhe i zune udhen per t'i kerkuar ndonje lemoshe. Markezi e gjeti te terbuarin ne pavionin e te cmendurve te furishem, te lidhur pas nje shtylle.

   Ai ishte nje mulat i plakur me floke dhe me mjeker te pambukte. Gjysmen e trupit e kishte te paralizuar, por terbimi i jepte aq force gjysmes tjeter, sa ishin detyruar ta lidhnin qe te mos perplasej pas mureve.

Vazhdon...

Po ta degjoje, nuk te linte asnjë dyshim se ishte sulmuar nga qeni qimehirte dhe me hënën e bardhe ne ballë, qe kishte kafshuar Sierva Marian. Ne te vërtetë jarga nuk e kishte prekur ne pjesen e brendshme te lekures, por ne ulceren kronike te pulpes se tij. Ky saktesim nuk mundi ta qetesonte markezin, qe la spitalin i llahtarisur nga pamja e njeriut qe perpelitej mes agonise se vdekjes dhe pa asnjë dirte te vockel shprese për Sierva Marian.
   Kur po kthehej ne qytet nga unaza e kodres, u shkembye me një burrë me një paraqitje te bukur qe ishte ulur mbi një gur pranë kalit te tij te vdekur. Markezi ndaloi karrocen dhe, kur njeriu u cua, njohu Abrenuncio de Sa Pereira Kao, mjeku i shquar dhe me i luftuar i qytetit. I pispillosur si mbreti maco, ai mbante një kapele me anë te gjëra për t'u mbrojtur nga dielli, cizme prej kaloresi dhe pelerine te zeze te erdutieve te lirë. Ai e pershendeti markezin me një etikete te pazakonshme.
- Benediktus qui venit in nomne veritatis, - tha ai..
   Kali nuk e kishte përballuar zbritjen e kreshtes qe e kishte ngjitur me trok dhe i kishte pushuar zemra. Neptuni, karrocieri i markezit, u perpoq t'ia hiqte shalen. Mjeku nderroi mendjen.
- C'më duhet shala kur nuk kam ke te shaloj?- tha ai.- Lereni te kalbet se bashku me kalin.
   Trashesia prej fëmijë buckan e detyroi karrocierin ta ndihmonte qe te zinte vend ne karroce dhe markezi i bëri nder duke u ulur ne te djathte te tij. Abrenuncio e kishte mendjen te kali.
- Është njellok sikur te me kishte vdekur gjysma e trupit,- psheretiu.
- Nuk ka gjë qe zgjidhet me lehtë se sa vdekja e një kali, - tha markezi.
Abrenuncio i zbrazi zemren:
- Ai nuk ishte si te tjerët. Po të kisha mundësi, do ta kisha varrosur si një te krishtere.- Ai pergjoi me bisht te syrit reagimin e markezit, pastaj i dha fund fjalës se tij:-Ne tetor, mbushi njeqind vjet.
- Asnje kale nuk jeton aq gjatë,- tha markezi.
- Unë mund te ta provoj qe ai ishte njeqind vjeç,- u pergjigj mjeku.
   
   Ai punonte çdo të martë ne spitalin Dashuria e Zotit, ku kuronte leprozet nga sëmundjet e tjera qe i preknin. Kishte qenë nxënës i shkelqyeshem i doktor Huan Mande Nieto, hebre si ai, dhe kishte emigruar ne Karaibe gjatë perndjekjeve ne Spanje dhe megjithëse kishte trashëguar nga mesuesi i tij namin e keq te nekromanit me gjuhën brisk, askush nuk dyshonte për diturin e tij. Grindjet e tij me mjeket e tjerë, te cilët nuk ia falnin as fitoret e pabesueshme dhe as metodat e tij te çuditshme, ishin te panderprera dhe te pergjakshme. Ai kishte shpikur një pilule për ta marrë një here ne vit, e cila te mbante përherë ne humor te mirë dhe zgjaste jetën, por qe shkaktonte turbullira te tilla te mendjes gjatë tri ditëve te para, sa vetëm ai kishte kuturisur ta provonte. Nuk e zbatonte kurrë kirurgjine, qe e mbante për një zanat te dores se fundit te sharlataneve dhe te berbereve, dhe specialiteti i tij tmerrues ishte t'u parathoshte te semureve ditën dhe orën kur do të vdisnin. Megjithatë, si nami i mirë, ashtu edhe nami i keq mbeshteteshin vetëm mbi një te dhënë: thuhej se askush nuk e kishte pergenjeshtruar ndonjëherë se ai kishte ngjallur një te vdekur.

   Me gjithë pervojen e tij te gjatë, Abrenuncio ishte tronditur nga gjendja e te terbuarit.
- Trupi i njeriut nuk është bërë për të gjitha vitet qe mund te jetojme,- tha ai.
   Markezi nuk linte t'i shpetonte as edhe një fjale nga studimi i imte dhe i figurshem dhe mori fjalën vetëm kur mjeku nuk kishte ç'të thoshte me.
- C'mund te bëhet me atë njeri te mjerë?- pyeti ai.
- Vetëm ta vrasin,- tha Abrenuncio.
Markezi e veshtroi i tromaksur.
- Është e vetmja gjë qe mund te bëjmë, nëse jemi me te vërtetë te krishtere te mirë,- vazhdoi i qete mjeku. - Dhe me besoni, zoteri: krishteret e mirë janë me shumë se sa besohet se janë.
   Ai donte të fliste për te krishteret e varfer te rrethinave dhe te fshatrave, pa dallim ngjyrë, qe kishin aq guxim sa te hidhnin helm ne ushqimin e te terbuarve për t'i shpetuar nga llahtara e ditëve te fundit. Ne fund te shekullit te kaluar, një familje e tërë kishte ngrënë një supe te helmuar, sepse askush nuk kishte patur guximin qe atë ta hante vetëm femija pesë vjeç.
- Njerezit mendojnë se ne mjeket nuk i dimë këto gjëra, - perfundoi Abrenuncio.- Nuk është aspak kështu, por neve na mungon autoriteti moral për t'i miratuar. Perkundrazi, ne sillemi me ata qe janë duke dhënë shprirt ashtu siç ma pate edhe vete. Ne ia rekomandojme shen Hubertit dhe i lidhim pas një shtylle qe agonia te jetë sa me e llahtarshme dhe sa me e gjatë.
- A nuk ka ilac tjetër?- pyeti markezi.
- Pas krizave te para te terbimit, nuk ka asnjë ilac,- that mjeku. Ai foli për traktate ngushelluese qe e shihnin terbimin si një semundje te sherueshme, duke u mbeshtatur ne ilace të ndryshme: hepatit tokesor, koqinadh, myshk, zhive argjendi, anagallis flore purpureo.- Gjepura,- tha ai. - E vërteta është se terbimi disa i kap dhe disa nuk i kap dhe është e lehtë te thuhet se ata qe nuk i kap, nuk i kap për merite te mjekesise. - Ai pa ne sy markezin për t'u siguruar se ishte zgjuar dhe perfundoi:- Përse interesohesh kaq shumë?
- Nga mëshira,- genjeu markezi.
  Ai soditi nga dritarja e karroces detin e pergjumur nga amullia e mbasdites dhe pa zemerlenduar se po ktheheshin dallendyshet. Puhiza nuk ishte ngritur ende. Një tufe femijesh perpiqeshin te goditnin me gurë një pelikan te hutuar ne një ranishte mocalore dhe markezi ndoqi fluturimin e tij arratises derisa humbi nga sytë mes kupolave rrezatuese te qytetit te fortifikuar.

Karroca kaloi murin rrethues nga porta e tokave te Gjysme- Henes dhe Abrenuncio e drejtoi karrocierin t'i binte përmes lagjes zhurmemadhe te artizaneve. Por nuk ishte e lehtë te caje përpara. Pervec se ishte shtatedhjete vjeç, Neptuni ishte i pavendosur, miop dhe i mësuar qe kali te ecte vete rrugëve qe i njihte me mirë se ai. Kur me në fund e gjeten shtepine, Abrenuncio u kerkoi leje, nga pragu i deres, te futej brenda duke u cituar Horacin.
- Më falni,- tha markezi,- unë nuk e di latinishten.
- As qe keni nevojë përse ta dini,- tha Abrenuncio, sigurisht ne latinisht.
   Markezit i la aq shumë gjurme kjo gjë sa gjesti i parë qe bëri sa arriti ne shtepi ishte gjesti me i çuditshëm i jetës se tij. Ai urdhëroi Neptunin të shkonte të merrte kalin e vdekur ne kodren San Lazaro, t'i bënte një varrim te krishtere dhe t'i conte Abrenuncios, te nesërmen sapo te shkrepte drita, kalin me te mirë te stalles.



    Mbas lehtesimit fluturak me spastrues antimon, Bernarda bënte klizma qetesuese deri ne tri here ne ditë, për te shuar zjarrmine e rropullive te saj ose bënte deri ne gjashtë banjo te ngrohta me sapune erëkëndshëm për te qetesuar nervat. Asaj nuk i kishte ngelur asgjë prej asaj nuseje te re te dikurshme, qe hidhej e tera nëpër kuturisje tregtare, qe i drejtonte me një siguri magjistareje, kaq te mëdha qenë sukseset e arritura deri atë pasdite fatkeqe, kur u njoh me Juda Iskariotin dhe u be pre e fatkeqesise.

   Ajo e kishte takuar krejt rastesisht ne sheshin e një panairi, ku ai po perballej trup me trup, pothuaj lakuriq, dhe pa asnjë mbrojtje, me një dem arenë. Ishte aq i bukur dhe aq guximtar sa asaj iu ngulit ne mendje. Pas disa ditesh e pa ne festen e karnavaleve, ku kishte shkuar e maskuar dhe e veshur si një lypsare, rrethuar me skllavet e saj te veshura si markeze dhe te stolisura me gjerdane, byzylyke dhe me vathe ari dhe guresh te çmuar. Tërë ata kureshtare ishin mbledhur rreth Judes qe kercente me atë qe e paguante dhe u desh te vihej rregull për te fashitur afshet e pretendenteve. Bernarda e pyeti se sa e kishte çmimin. Juda iu pergjigj pa e nderprere kercimin:
- Gjysme reali.
Bernarda hoqi masken e saj.
- Peseqind pesos ari,- tha ai.
Ajo e perfshiu te terin me një sy prej njoheseje te mirë. Ai ishte trupmadh, kishte një lekure foke, një trup te valezuar, kellqe te ngushta, këmbë te derdhura dhe duar te lemuara qe pergenjeshtronin zanatin e tij. Bernarda e mati me ty:
- Ti je i gjatë gjashtë këmbë.
- Dhe tre gishterinj,- tha ia.
Bernarda e detyroi te ule koken ne lartesine e kokës se saj për t'i keqyrur dhembet dhe u deh nga kundermimi amoniakal i sqetullave te tij. Dhembet i ishte te gjithë te shendsosh dhe te rregullt.
- Pronari yt duhet te jetë i cmendur qe mendon se ti vlen po aq sa edhe një kale, - tha Bernarda.
- Unë jam i lirë dhe e shes vete veten, - ia ktheu Juda. Dhe shtoi me një fare toni: -Zonje.
- Markeze.
Ai i fali një perkulje oborrtari, qe e la pa fryme markezen, e cila e bleu për gjysmen e vleres qe kerkoi.
- Po të blej vetëm për kenaqesine e syve, - tha ajo.

Si kembim i respektoi gjendjen e tij si njeri i lirë dhe i la kohe qe ta zbavitej me demin e tij te arenes. Bernarda rregulloi ne një dhome ngjitur me te sajen, qe dikur kishte qenë dhoma e kujdestarit te kuajve dhe priti qe naten e pare, lakuriq, me rrezen e deres ngritur, e sigurt se ai do të vinte pa e ftuar. Por asaj iu desh te priste dy jave, gjatë te cilave afshet e trupit nuk e linin te flinte e qete.
   Ne te vërtetë, sapo mori vesh kush ishte dhe qe kur hyri te banonte ne shtepine e saj, Juda ruajti largesine e tij prej skllavi. Por kur Bernarda reshti se prituri dhe filloi te flej me kemishe dhe me rezen e deres ulur, ai hyri nga dritarja. Ajo u zgjua nga ajri i rralluar dhe nga era e amoniakut qe leshonte lekura e tij. Bernarda ndjeu frymën e minotaurit qe po e kërkonte me hamendje ne errësirë, ndjeu prushin e trupit te tij mbi trupin e saj, ndjeu duart kafsherore qe mberthyen jaken e kemishes dhe e shkyen nga lart poshtë, ndërsa gerhiste ne vesh:
- Kurve, kurve.
  Duke filluar nga ajo nate, Bernarda mesoi se nuk donte te bënte asgjë tjetër ne jetë.
  Ajo u cmend nga dashuria. Natën, duke zuzarepsur ne rrethinat, ai i veshur me rendigote dhe cilinder, qe ia kishte blere sipas shijes se saj, për vete Bernarda maskohej ne fillim sidokudo, por me vonë nuk e mbuloi fytyren. Ajo e mbuloi me are, me unaza, byzylyke dhe e detyroi te larezonte dhembet e tij me diamante. Bernarda gati sa nuk vdiq, kur mesoi se ai flinte me të gjitha femrat qe i dilnin përpara, por pastaj u mesua dhe arriti te kenaqej me therrimet qe mbeteshin nga dashuria e tij. Pikërisht ne këtë kohe Dominga de Adviento hyri ne dhome ne orën e gjumit te pasdites, duke menduar se Bernarda ishte te punishtja e sheqerit dhe i gjeti qe te dy lakuriq duke bërë dashuri pertoke. Skllavja, me doren te doreza, mbeti me shumë e mrekulluar se sa e habitur.
- Mos me rri aty si e vdekur,- bertiti Bernarda. - O ik, o eja te ferkohesh se bashku me ne.
  Dominga de Adviento doli dhe dera kerciti si një shuplake ne veshet e Bernardes. Ajo e thirri po atë mbrëmje Domingen dhe e kercenoi me ndeshkimet me te egra, po të nxirrte nga goja qoftë edhe një fjale për çka kishte pare.
- Mos u shqetesoni, zonjë, - tha skllavja. - Ju mund te me ndaloni çfarë te doni dhe unë do t'iu bindem. - Dhe e mbylli. - E keqja është se nuk mund te me ndaloni për atë qe mendoj.
   Sikur ta merrte vesh markezi, do të hiqej sikur nuk dinte gjë. Ne fund te fundit ata kishin te perbashket vetëm Sierva Marian dhe ai nuk e shihte atë si vajzen e se shoqes. Nga ana e saj, Bernarda as qe u fuste ne llogari te bijen. Aq shumë e kishte harruar, sa, kur u kthye një here nga qendrimet e saj te gjatë ne punishten e sheqerit, e mori për dike tjetër, kaq shumë ishte rritur dhe kishte ndryshuar e bija. Ajo e thirri, e keqyri me vëmendje, e pyeti për jetën e saj, por nuk i nxori as edhe një fjale nga goja.
- Ti je tamam si yt atë, - i tha. - Një shtepiake.

    E tille ishte gjendja shpirterore e te dyve diten kur markezi u kthye nga spitali Dashuria e Zotit dhe i tha Bernardes vendimin e tij per te drejtuar me nje dore te hekurt frenat e shtepise. Ne ngutjen e tij ndjehej dicka e furishme qe e la Bernarden gojekycur.

   Gjeja e pare qe beri ishte dhenia e dhomes se gjyshes se saj markeze vajzes se vogel, te cilen e kishte debuar prej andej Bernarda, duke e detyruar te flinte me sklleverit. Nen shtresen e pluhurit kishte mbetur e paprekur madheshtia e dikurshme: shtrati perandorak, qe sherbetoret e kujtonin prej ari, nga shkelqimi i forte i kornizave prej bakri, rrjeta me dantella e nuses per te mos hyre mushkonjat, stolite luksoze te kllapodanit, lavamani prej alabastre dhe flakonet e shumta te parfumeve, pudrave, kremrave, te rreshtuara me ne rregull luftarak mbi tryezen e tualetit, uturaku, peshtymorja dhe legeni prej porcelani per te vjelle, bota mashtruese qe gruaja e ngurtesuar nga reumatizma kishte enderruar per te bijen, qe nuk e pati ndonjehere, dhe per te mbesen qe nuk e pa kurre.
   Ndersa skllavet e ngjallen perseri dhomen e gjumit, markezi u perfshi i teri per te vendosur ne shtepi ligjin e tij. Ai deboi sklleverit qe ia keputnin gjumit nen hijen e kopshtit dhe kercenoi me fshikullima dhe me biruce ata qe vinin te kryenin nevojat e tyre neper qoshet e shtepise apo hidhnin fall dhe luanin letra neper dhomat e mbyllura. Urdherat qe dha nuk ishin te reja. Ato ishin zbatuar me ne rreptesi shume me te madhe nen qeverisjen e Bernardes dhe nen urdherat e Dominga de Advientos, aq sa markezi shkrihej i teri para njerezve me thenien e tij historike: "Ne shtepine time behet ajo se ciles une i bindem." Por kur Bernarda u fundos ne llucen e kakaos dhe Dominga de Adviento vdiq, sklleverit filluan tinez, ne fillim grate me banden e kalamajve per t'i ndihmuar ne punet e vogla, pastaj burrat dembela ne kerkim te freskise se korridoreve. E tmerruar nga fantazma e shkaterrimit, Bernarda i dergonte ta fitonin buken e gojes duke lypur rrugeve. Gjate njeres prej krizave te saj, ajo vendosi t'u jepte lirine, me perjashtim te tri apo kater skllaveve qe i duheshin per t'i sherbyer, por markezi iu kundervu me arsyen e mosaryes:
- Nese duhet te vdesin nga uria, ia vlen me mire te vdesin ketu sesa atej ku hidhen pleherat.

   Por kur qeni kafshoi Sierva Marian nuk u kufizuan ne formula kaq te lehta. Ai veshi me pushtet skllavin qe iu duke me me autoritet dhe me i denje per mirebesim dhe i dha udhezime te tilla, rreptesia e te cilave skandalizoi edhe vete Bernarden. Kur u ngrys, atehere kur shtepia ishte per te paren here ne rregull qe nga vdekja e Dominga de Advientos, ai e gjeti Sierva Marian ne kasollen e skllaveve, mes nje gjysme dyzine vajzash te reja zezake, qe flinin ne amake te nderthurur ne lartesi te ndryshme. Markezi i zgjoi te gjitha per t'u diktuar rregullat e qeverisjes se re.
- Duke nisur qe nga ky cast vogelushja do te jetoje ne shtepi, - u tha atyre.- Dhe ta merrni vesh, ju ketu dhe e gjithe mbreteria, se ajo ka nje familje dhe se eshte e bardhe.

   Vajza e vogel e kundershtoi kur ai donte ta merrte me vete ne krah per ta cuar ne dhomen e gjumit dhe e detyroi t'i mesoje se ne bote mbreteronte nje rend i burrave. Ne dhomen e gjyshes, ndersa po i hiqte tuniken prej skllaveje per t'i veshur nje kemishe nate, nuk i shkeputi as edhe nje fjale nga goja. Bernarda pa nga dera markezin e ulur ne shtrat duke luftuar me kopsat e kemishes qe nuk pranonin te futeshin ne thilete e reja dhe vajzen e vogel qe rrinte ne kembe para tij, duke e veshtruar pa iu dridhur qerpiku. Bernarda nuk duroi dot me:
- Perse nuk martohen?- u tall ajo. - Dhe meqe markezi nuk ia vari aspak, shtoi:- Do te lindin markeze kreole me kembe si te pulave, qe do te shiten cirqeve. Mund te jete nje tregti e leverdishme.
   Edhe tek ajo dicka kishte ndryshyuar. Pavarsisht egersise se qeshjes se saj, fytyra i dukej jo edhe aq therese dhe thelle pabesise se saj kishte nje fare lumi dhembshurie, te cilen markezi nuk e kapi dot. Kur ajo u largua, ai i tha vajzes se vogel:
- Eshte grua e trashe.
Markezit iu duk sikur pa ne syte e saj nje shkendije kurreshtjeje.
- E di c'eshte e trashe?- i etur per te degjuar pergjigjen.
Sierva Maria nuk ia dha ate kenaqesi. E la veten ta shtrinin ne shtrat, e leshoi veten te zhyste kohen ne nenkresat me pupla, e la veten ta mbulonin deri te gjunjet me carcaf prej lini qe perhapte aromen prej mushti te sendukut, pa patur zemermiresine t'i hidhte qofte edhe nje veshtrim. Vetedija e tij u trondit.
- A lutesh para se te flesh?

Vajza e vogel as qe e pa me sy. Ajo u mblodh si nje fetus, sic i ishte bere zakon kur flinte ne amak dhe ia keputi gjumit pa ia thene naten e mire. Markezi mbylli rrjeten e mushkonjave me kujdesin me te madh, qe vampiret te mos ia thithnin gjakun gjate gjumit. Po shkonte ora dhjete dhe kori i te cmendurave ishte i padurueshem ne shtepine e zbrazur nga debimi i sklleverve.
   Markezi zgjidhi qente e medhenje, qe u leshuan si vetetima drejt dhomes se gjyshes duke nuhatur poshte deres, duke lehur pareshtur dhe duke gulcuar. Markezi u kruajti koken me majat e gishtave dhe i qetesoi duke u dhene lajmin e ri:
Eshte Sierva, ajo do te jetoje , duke filluar nga sonte, me ne.
Ai fjeti pak dhe keq per shkak te te cmendurave qe kendonin deri ne oren dy. Me t'i thene gjeli i pare, u cua dhe u hodh drejt e te dhoma e vogelushes. Ajo nuk ishte aty, por ne kasollen e skllaveve. E para qe gjeti ne gjume, u zgjua duke kercyer perpjete.
- Ajo erdhi vete, zoteri,- u pergjigj skllavja para se ta pyeste ai. - Une nuk pashe gje.
Markezi e dinte se nuk genjente. Ai e pyeti se kush e kishte shoqeruar Sierva Marian diten kur e kafshoi qeni. Mulatja e vetme, qe quhej Karidad del Kobre, tha duke u dridhur se kishte qene ajo qe e kishte shoqeruar. Markezi e qetesoi.
- Kujdesu per te si te ishte Dominga de Adviento,- i tha asaj.
Markezi i shpjegoi se cfare detyra kishte dhe e paralajmeroi te mos ia ndante syte dhe ta trajtonte me shume dashuri dhe mirekupti, por pa ia prishur qejfin. Kishte shume rendesi qe ajo te mos e kapercente kurre gardhin me murriza midis kopshtit te sklleverve dhe pjeses tjeter te shtepise. Ne mengjes kur te zgjohej dhe ne mbremje para se te flinte, t'ia tregonte te gjitha nje per nje, pa qene nevoja t'ia kerkonte ai kete gje.
- Hapi syte mire per ate qe do te besh dhe si do ta besh, - i tha markezi per t'i dhene fund bisedes. - Ti je pergjegjesja e vetme per plotesimin e urdherave te mia.


   Ne oren shtate te mengjesit, mbasi mbylli qente, markezi shkoi te Abrenuncio. Deren e hapi vete mjeku, sepse ai nuk kishte skllever dhe as sherbetor. Markezi ia beri vetes verejtjen qe e mendonte se e meritonte t'i behej.
- E di qe nuk eshte ora e pershtatshme per vizite,- tha ai.
Mjeku e priti krahehapur, tere mirenjohje, sepse sapo i kishin cuar kalin. Ate i rane permes oborrit deri te streha e nje farke te vjeter, ku kishin mbetur vetem rrenojat e kudhres. Larg baneses se tij, kali bryms dymotak, dukej sikur i kishin hipur te ngjethurat. Abrenuncio i ra tere perkedheli ne faqe, duke i peshperitur ne vesh latinisht premtime te kota.
   Markezi i tregoi se kalin e vdekur e kishin varrosur ne kopshtin e vjeter te spitalit Dashuria e Zotit, qe gjate epidemise se koleres ishte shnderruar ne varreze per te pasurit. Abrenuncio e falenderoi per nderin e madh qe i kishte bere. Ndersa ishin duke folur, vuri re se markezi i qendronte larg kalit. Ai i pohoi mjekut se ne jeten e tij nuk kishte guxuar kurre t'i hipte nje kali.
- Ua kam aq shume friken kuajve sa edhe pulave,- tha ai.
- Me vjen shume keq, sepse moskomunikimi me kajt e ka vonuar zhvillimin e njerezimit,- tha Abrenuncio. - Sikur nje dite do te arrijme ta thyejme kete moskomunikim, ne do te mund te krijojme centaurin.
   Brendesia e shtepise, e ndricuar nga dy dritare qe shihnin nga deti i pafund, ishte mbareshtruar me merakun e semure te nje beqari te reghur. E gjithe hapesira ishte mbytur nga kundermimi i balsameve qe te detyronin te besoje ne dobine e mjekesise. Aty gjendej nje tryeze me sirtare e mbajtur ne rregull dhe nje vitrine plot me poca porcelani te zbukuruara me mbishkrime ne latinisht dhe, e degdisur ne nje qoshe, dergjej harpa mjekesore qe kishte zene nje gisht pluhur te praruar. Por ato qe binin me teper ne sy ishin librat, shumica ne latinisht, me shpina tere lulka. Vitrinat dhe raftet mbi dysheme te vendosura me nje hierarki te skajshme dhe mjeku ecte mes ngushticave prej letre me lehtesine e nje rinoceronti mes nje trendafilishteje. Markezi u trondit shume nga numri i tyre i madh.

- Domethene gjithcka qe dihet, ndodhet ne kete dhome,- tha.
- Librat nuk vlejne gje prej gjeje,- tha Abrenuncio me nje ton gazmor. - Une kam kaluar tere jeten time duke sheruar semundjet qe i kane shkaktuar mjeket e tjere me ilacet e tyre.
   Deboi dacin qe flinte ne kolltukun e madh, ku e kishte zakon te ulej dhe ia beri me dore markezit te zinte vend. Abrenuncio i sherbeu nje leng bimesh qe e pergatiti vete ne nje furnele, ndersa i tregoi per pervojat e tij si mjek, deri kur e kuptoi se markezi u cua befas me me vemendje. Dhe ashtu ishte: markezi u cua befas ne kembe dhe i ktheu shpinen per te soditur nga dritarja detin e trazuar. Me ne fund, perhere me shpinen kthyer, mori guximin dhe tha keto fjale:
- Doktor,- murmuriti ai.
Abrenuncio nuk e priste ate thirrje.
- Urdheroni?
- Duke patur parasysh rendesine e sekretit mjekesor dhe vetem per hir te rregullit tuaj, dua t'iu pohoj se ajo qe flitet eshte e vertete,- tha markezi me nje ton solemn. - Qeni i terbuar ka kafshuar edhe vajzen time.
Ai u kthye nga mjeku dhe para vetes pa nje shpirt te qete.
- E di,- tha Abrenuncio.- Dhe e marr me mend se ky ka qene shkaku qe keni ardhur kaq heret.
- Ashtu eshte,- tha markezi. Dhe perseritui pyetjen qe ia kishte bere lidhur me te terbuarit e spitalit?- Cfare mund te bejme?
   Ne vend qe t'i pergjigjej me vrazhdesine e djeshme, Abrenuncio kerkoi te shohe Sierva Marian. Kjo ishte dhe deshira e markezit. Dhe duke qene te dy te nje mendjeje, i hipen karroces, qe i priste para deres.
   Kur arriten ne shtepi, markezi gjeti Bernarden ulur para tryezes se tualetit duke u krehur per qejf te vet me ojnat e viteve te largeta, kur ata kishin bere dashuri per here te fundit, te cilen e kishte fshire nga kujtesa njehere e pergjithmone. Dhoma ishte dendur me kundermimin pranveror te sapuneve te saj. Ajo e pa te shoqin nga pasqyra dhe i tha pa asnje zemerim:
- E cilet jemi ne qe ia lejojme vetes te dhurojme kuaj?
Markezi iu vodh pyetjes. Mori nga shtrati i prishur tuniken e perditshme, ia hodhi Bernardes dhe e urdheroi i pameshirshem:
- Vishu, nuk e shihni se ketu eshte mjeku.
- Zoti me ruajt,- tha ajo.
- Nuk ka ardhur per ju, megjithese keni shume nevoje per te, por per vajzen.
- Kot qe ka ardhur,- tha ajo. - Si te vdese, si te mos vdes, per te eshte njelloj.- Por kurreshtja qe me e forte.- Kush eshte ky?- pyeti.
-Abrenuncio,- tha markezi.
Bernardes iu ngriten qimet perpjete. Ajo do te kisht edashur me mire te vdiste ashtu sic ishte, e vetme dhe lakuriq, sesa ta vinte nderin e saj ne duart e nje cifuti te deshperuar. Ai kishte qene mjeku i prinderve te saj, te cilet e kishin debuar, sepse i llapte goja dhe ua thoshte te gjitheve se nga c'vuanin te semuret e tij, vetem e vetem per te nxjerre ne pah diagnozat e tij. Por markezi iu kundervy se shoqes.
- Megjithese ju nuk e doni dhe megjithese edhe une nuk e dua fare, perseri ju jeni nena e saj. Dhe per hir te kesaj te drejte te shenjte, ju kerkoj qe te merrni pjese ne viziten e mjekut.
- Beni cfare te keni qejf,- tha Bernarda.- Une, per vete, jam e vdekur.
   Ndryshe nga sa mund te pritej, vajza e vogel iu nenshtrua shqyrtimit te trupit te saj pa mbledhur buzet dhe me po ate kureshtje qe do te hetonte nje loder mekanike.
- Mjeket shohin me duart e tyre,- tha Abrenuncio.
Vajza e vogel qeshi per here te pare e kenaqur.
Shendeti i saj i mire te binte menjehere ne sy, sepse pavaresisht nga pamja e derrmuar, ajo kishte nje trup te harmonishem te mbuluar nga nje push i praruar, gati i padukshem dhe ku shikohej si po lindin sythet e nje bulezimi te hareshem. Dhembet i kishte te perkryer, kembet e qeta, duart e urta dhe cdo krele e flokeve te saj ishte fillimi i nje jete te gjate. Ajo iu pergjigj me ciltersi dhe me nje zoterim te madh te vetes pyetjeve tinzare dhe duhej ta njihje shume mire qe te merrje vesh qe asnje nga pergjigjet nuk ishte e vertete. Ajo nuk u tkurr kur mjeku i preku vrajen fare te vogel te nyellit te kembes. Ajo e kapi menjehere dinakerine e Abrenuncios.
- Mos kushedi je rrezuar gjekundi>
Vajza pohoi pa iu dridhur qerpiku:
- Po, nga shilaresja.
Mjeku filloi te flase me vete latinisht. Markezi ia preu fjalen ne mes:
- Ju lutem flisni ne gjuhen e krishtere.
- Nuk po flas me ju,- tha Abrenuncio.- Une mendon ne latinishten popullore.
   Sierva Maria u ngazellye nga dinakeria e Abrenuncios deri ne castin kur ia ngjeshi veshin ne gjoksin e saj per ta degjuar. Zemra i rrahu fort si nje cekan dhe lekura i leshoi nje vese te irun dhe te ajullt, qe kishte nje arome te lehte qepe. Mjeku i ra tere dashuri ne faqe sapo mbaroi viziten.
- Je shume e guximshme, - tha ai.
Kur mbeti vetem me markezin, i that se vajza e dinte qe qeni ishte i terbuar. Markezi nuk kuptoi gje.
- Ajo ju shqepi me genjeshtra, tha ai,- pervec kesaj te fundit.
- Kete nuk ma pohoi ajo, zoteri,- u pergjigj mjeku. - Kete ma tha zemra e saj: ajo ishte si nje bretkoce  e mbyllur ne kafaz.
Markezi filloi t'i tregoje genjeshtrat e cuditshme te se bijes. Ai nuk shfaqi asnje kundershti, por me teper nje krenari aterore.
- Ndoshta do te behet poete,- tha.
Abrenuncio e mohoi se genjeshtra eshte nje nga kushtet e artit.
- Sa me i tejdukshem te jete stili, aq me teper gjejme aty poezine,- pohoi ai.

   Asnjehere nuk u mor vesh se kush e katandisi ne ate gjendje te vajtueshme markezin, as pse nuk prishi ate martese qe kerciste nga te kater anet, ndersa jeta mund t'i rridhte fare mire drejt nje pleqerie te qete. Ai mund te bente cfare te donte per hir te pushtetit te pakufishem qe kishte trasheguar nga i ati, markezi i pare, kalores i Urdherit te Santiagos, tregtar sklleverish i hurit dhe i litarit, komandant i pashpirt, te cilit mbreti i tij nuk i kishte kursyer as nderet, as perfitimet, pa ia ndeshkuar kurre padrejtesite qe kishte kryer.
   Injacio, trashegimtari i vetem, nuk u tregua i zoti per asgje. Ai u rrit duke shfaqur shenja te dukshme te nje zhvillimi te vonuar mendor, nuk dinte as shkrim dhe as kendim deri ne moshen kur kalliri i ri ishte rritur dhe nuk donte njeri. Shenja e pare e jetes qe u zbulua tek ai ne moshen njezetvjecare ishte dashuria qe i ra menjehere ne koke dhe qe ishte gati te martohej me nje nga te cmendurat e mbyllura ne Baresha Hyjnore, kenget dhe ulerimat e te cilave kishin perkundur femijerine e tij. Ajo quhej Dulce Olivia. Vajze e vetme e nje familjeje saracesh te familjes mbreterore, asaj i ishte dashur te mesonte zanatin per te bere shala, qe se bashku me te te mos shuhej nje tradite e vjeter pothuaj dyshekullore. Te gjithe ia kushtuan kesaj nderhyrjeje te cuditshme ne nje zanat burrash lajthitjen e saj nga mendt aq keq sa u desh tere ai mund per ta mesuar te mos hante te pegerat e saj. Po te mos kishte kete te mete, do te ishte zgjidhja me e mire per nje markez kreol aq pak te mesuar.
   Dulce Olivia kishte nje zgjuarsi te mprehte dhe nje natyre te mire dhe nuk ishte aspak e lehte te merrje me mend se ishte e cmendur. Injacio i ri e vecoi qe heren e pare mes vrumbullitjes ne tarrace dhe po ate dite u moren vesh me shenja. Eksperte ne kokologji, ajo ia dergonte mesazhet ne copera te vogla letre te palosura me shume mjeshteri dhe ai mesoi te lexoje dhe te shkruaje vetem e vetem qe te shkembente letra me te. Ai ishte fillimi i nje pasioni te cilter qe askush nuk donte ta kuptonte. I skandalizuar, markezi i pare e urdheroi tere kercenim te birin ta pergenjeshtronte ne sy te njerezve.
- Jo vetem qe eshte e vertete,- ia ktheu Injacio,- por kam marre leje prej saj qe t'i kerkoj doren.
Dhe per t'u mbrojtur para arsyes se cmendurise nxorri para arysen e tij:
- Asnje i cmendur nuk eshte i cmendur kur u nenshtrohet arsyeve te veta.
   I ati e degdisi ne pronat e tij, duke i dhene tere ato pushtete prej padroni dhe senjori, te cilat ai as qe cau koken t'i shfrytezonte. Per te qe njelloj si te kalonte nga jeta ne vdekje. Injacio tmerrohej nga kafshet, sidomos nga pulat. Megjithate, nje dite, ai hetoi nga afer nje pule te gjalle, e perfytyroi me trupin e nje lope dhe vuri re se ajo ishte nje perbindesh, shume me i neveritshem se te gjithe dragojt e tokes dhe te ujit. Ne erresire trupin ia mbuloi nje djerese e ftohte dhe kur u zgjua, heshtja e mbinatyrshme e kullotave ia zuri frymen. Qeni i madh qe vigjelonte pa levizur para dhomes se tij e shqetesoi edhe me teper nga cdo rrezik tjeter. "Jetoj i tmerruar ngaqe jam gjalle", kishte thene nje dite. Gjate syrgjynosjes se tij fitoi nje qendrim te zymte, dukjen e fshehte, pamjen soditese dhe prirjen muzikore, qe dukej se do ta denonin me ndonje qeli manastiri.
   Ne krye te nje viti syrgjynosjeje e zgjoi nje gjemim si te kishte ardhur maje me maje lumi. Ishin kafshet e cifligut qe po linin kullotat e tyre nen nje shurdhesi absolute dhe nen nje hene te plote. Ato permbysnin pa zhurme cdo gje qe i pengonte te kapercenin ne vije te drejte kullotat dhe plantacionet, perroskat dhe mocalishtet. Kafshet e trasha dhe kuajt e shales dhe te samarit prinin ne krye, te ndjekur nga derrat, shpendet e oborrit, ne nje karvan kobzi qe u zhduk mes nates. Edhe zogjte e lartesive dhe pellumbat u bashkuan ne marshim. Vetem qeni i madh qendroi ne vendroje para dhomes se gjumit te te zotit. Ky ishte fillimi i miqesise gati njerezore qe markezi lidhi me te dhe me gjithe qente qe e pasuan.
   I mposhtur nga tmerri i trashegimise se braktisur, Injacio i riu, hoqi dore nga dahuria e tij dhe iu nenshtrua planeve te te atit. Ai, i pakenaqur nga sakrifica e dashurise, e detyroi te birin te martohej me nje trashegimtare te nje te madhi nga Spanja. Dhe u kremtua me nje salltanitet perrallor martesa e tij me dona Olalla de Mendoza, grua me nje bukuri te rralle dhe me veti te shumta fisnike, virgjerine e se ciles ai e ruajti per te mos i falur keshtu as gezimin e nje femije. Ditet e tjera, vazhdoi t'i shtynte si kishte bere gjithmone mes nje beqarie te padobishme.
   Dona Olalla de Mendoza e mesoi si te hyje ne shoqeri. Ata shkonin ne meshen e madhe me shume per t'u dukur sesa per t'u lutur, ajo e veshur me baskuine prej armaci, me pallto flakeruese dhe me kapuc tere dantella te kollaisura si mbanin grate e bardha te Kastilias dhe nga prapa me nje shpure skllavesh te mbuluara me ar dhe mendafsh. Atehere kur te gjitha grate, edhe me shtiraket, shkonin ne kishe me papuce, ajo vishte kepuce te larta nga Kordova, tere perla qe te vrisnin syte. Markezi, ne kundershtim me fisniket qe mbanin paruke anakronike dhe kopsa smeraldi, mbante veshje te thjeshta pambuku dhe vinte ne koke nje berete. Ai merrte gjithmone pjese ne manifestime publike i detyruar dhe i shtrenguar me dhune, sepse asnjehere nuk arriti te mposhtte tmerrin qe provonte nga jeta ne shoqeri.
   Ne Segovia dona Olalla kishte qene nxenese e Skarlati Domenikos dhe kishte marre me vleresimin me te larte diplomen qe e lejonte te jepte mesim muzike dhe kenge ne shkollat e kuvendet. Ajo solli me vete nje klavicembal te cmontuar qe e montoi vete dhe shume vegla te tjera me tela, te cilave u binte vete dhe qe ua mesonte te tjerave me shume mjeshteri. Ajo formoi nje ansambel me rishtare qe shenjteronin mbremjet e shtepise se saj me pjese italiane, franceze dhe spanjolle, per te cilat thuhej se ishin pershkuar nga lirika e Shpirtit te Shenjte.
   Markezi dukej sikur nuk kishte fare vesh per muzike. Njerezit murmurisnin, sipas menyres franceze, se ia kishte duart e nje artisti dhe veshin e nje artilieri. Por qe diten qe nxoren nga baulet e veglave ai u dashurua pas nje tiorbe italiane, nga cudia e tastieres se dyfishte, nga hapesira e regjistrit, nga numri i telave dhe nga pastertia e tingullit qe leshonte. Dona Olalla u derrmua t'i mesonte  qe edhe ai te luante po aq mire sa edhe ajo. Ata i kalonin mengjeset e tyre duke bere prova nen druret e kopshtit, ajo me durim dhe dashuri, ai me kembenguljen e nje gdhendesi guresh, deri sa madrigali, i penduar, u dorezohej atyre pa dhimbje.
   Muzika permiresoi harmonine bashkeshortore deri ne ate pike sa dona Olalla mori me ne fund zemer per te hedhur hapin qe nuk e kishte hedhur deri atehere. Nje nate shtrengate, duke u hequr sikur e kishte pushtuar tmerri, qe ndofta nuk e ndjente, hyri ende e virgjer ne dhomen e gjumit te te shoqit.
- Gjysma e ketij shtrati me perket mua,- tha, dhe une erdha ta ndaj me ty.
   Ai nuk levizi nga vendi. E sigurt se do ta bindtte, me dashje apo pa dashje, ajo zuri pjesen e saj. Jeta nuk i lejonte ta shtynin me tej. Nje nente nentor, kur po luanin duet nen hijen e portokallave dhe mes embelsise se nje ajri te paster dhe nje qielli pa re, te dy u verbuan nga nje shkrepetime, pastaj nje shperthim sizmik i ngriti nga toka dhe dona Olalla u rrezua e shigjetuar nga zjarri i qiellit.
   Qyteti e komentoi i tronditur kete tragjedi si nje shperthim te zemerimit hyjnor per nje mekat te patreguar.

    Markezi urdhëroi t'i bëhej një prej varrim mbretereshe, ku, për here të parë, ai u shfaq para njerëzve me tafta te zeze dhe me atë cehre te zbehte qe nuk iu nda me nga fytyra. Kur po kthehej nga varrezat, befas e zuri një shi pulash prej letrash te vogla, qe binte nga sipër portokalleve si floke debore. Ai kapi atë qe i zuri dora, e hapi dhe lexoi: "Rrufene e leshova unë".

   Pu u mbushur ende mirë nëntë ditet e zise se madhe, markezi i dhuroi Kishes tërë ato te mira materiale, te cilat kishin udhqyer madheshtine e trashegimtarit: një toke për rritjen e kafsheve ne Mampox, një tjetër ne Ayapel dhe dy mijë hektare ne Mahates, vetëm dy lega prej këtu, me tufa kuaj shale dhe parade, me toka pjellore dhe me kallamet me te mira te sheqerit ne tërë gjirin e Karaibeve. Megjithatë, legjenda qe ishte perhapur lidhur me pasurinë e tij mbeshtetej mbi një latifond te pamate dhe djerr, kufijte imagjinare te te cilit humbisnin ne kujtese përtej mocalishteve te La Gueripas, shkurrnajave te La Purezas dhe mangrovave te Urabas. Për vete mbajti vetëm ndertesen senjoriale, lagjen e sherbetoreve te kufizuar deri ku nuk kishte ku të shkonte me dhe punishten e sheqerit ne Mahates dhe ia besoi qeverisjen e shtepise Dominga de Advientos. Neptuni plak qendroi përsëri ne vendin e karrocierit ku e kishte lënë markezi i parë dhe u ngarkuar te mbikqyrte atë pak qe kishte mbetur nga stalla e kuajve.

   Për here të parë i vetëm ne banesen e erret te te pareve te tij, markezi e pati tmerr te mbyllte sytë naten, kaq shumë e gerryente perbrenda frika e lindur e aristokrateve kreole se mos vriteshin ne gjume nga sklleverit e tyre. Ai zgjohej duke u hedhur përpjetë i lemerisur, pa e ditur nëse sytë e ethshem qe e shihnin nga vrima e vogël e deres i perkisnin kësaj botë apo botës tjetër, shkonte deri te dera duke shkelur me majat e gishterinjeve, e hapte me një levizje te menjehershme dhe kapte ne befasi ndonjë zezak qe e pergjonte nga vrima e celesit. Ai degjonte si ia mbathnin me te katra sklleverit nëpër korridore, lakuriq dhe te lyer me vaj kakaoje qe të mos i kapte dot njeri. I trullosur nga tërë ato frikera te grumbulluara, markezi urdhëroi qe shtëpia te ndricohej deri ne mëngjes, deboi sklleverit qe zune pak nga pak dhomat e zbrazura dhe urdhëroi qe t'i sillnin qente e pare te medhenj, te stervitur ne artin e luftës.

   Porta e madhe u mbyll. Markezi fali mobiljet franceze, kadifeja e te cilave mbate ere lageshtire, shiti tapicerite, porcelanet, orët e ralla dhe u mjaftua me amaket prej rrodheje për te ruajtur një fare jete ne dhomat e shpartalluara. Nderpreu shkuarjet ne meshe dhe nëpër parakalimet, nuk pranoi te mbante me gjatë baldakinin e Shen Sakramentit gjatë procesioneve, nuk respektoi me as festat, as kreshmet, por ama vazhdoi te paguante me perpikeri haracet ndaj kishes. Ai u struk ne amakun e vet, nganjëherë ne dhome, kur muaji gusht pervelonte, por me shpesh i kalonte orët e pasdites nën portokalle. Të cmendurat e qellonin me mbeturinat e gjelles se kuzhines dhe i bertisnin me laperdhi te embla, por kur qeveria do ta nderonte duke shperngulur azilin, markezi kundershtoi, nga mirenjohja qe kishte ndaj tyre.
   E mposhtur nga mospranimi i te dashurit, Dulce Olivia gjeti ngushellim duke u zhytur ne permallimin e asaj qe nuk kishte ndodhur. Sapo i jepej mundësia, ajo ia mbathte nga Baresha Hyjnore përmes derickes se kopshtit. Ajo i mori me te mirë dhe i bëri për vete me ledhatime dinake qente e medhenj dhe sakrifikonte orët e gjumit, duke u perkujdesur për shtepine qe nuk ishte e vetja, e fshinte me gjethe baziliku për te patur mbaresi, varte vargje me hudhra nëpër dhome, për te debuar vampiret. Dominga de Adviento, syceltesia e se cilës nuk linte t'i shpetonte gjë, vdiq pa e zbuluar dot përse korridoret zgjoheshin ne mëngjes me te pastër se ne darke ose përse sendet e vena ne vendin e tyre na darke, te nesërmen gjendeshin ne një vend tjetër. Një ditë te bukur, para se te mbyllej viti i parë i te qenit i ve, markezi kapi Dulce Olivian duke pastruar orendite e kuzhines, qe i dukeshin se skllavet nuk dinin t'i mbanin mirë.
- Nuk ma merrte mendja se do të arrinit deri këtu,- tha ai.
- E bëj këtë se ke mbetur gjithmonë po ai djall i mjerë qe ke qenë gjithmonë,- ia ktheu ajo.
   Dhe ndodhi këtu qe ata ringjallin një miqesi te ndaluar, e cila, te paktën një here ishte afër dashurisë. Ata folen deri afër agimit, pa asnjë iluzion dhe pa asnjë keqardhje, njelloj si një çift i moshuar i denuar te zhytet ne gjërat e sterperseritura. Atyre u dukej se ishin te lumtur dhe, ndoshta, ashtu ishin deri ne castin kur njeri prej tyre thoshte një fjale me tepër ose hidhte një hap më pak: atëherë nata kthehej ne një grindje vandalesh dhe fjalët e shkembyera ligeshtonin dhe qente. Pastaj çdo gjë kthehej si me pare dhe Dulce Olivia zhdukej nga shtëpia për një kohe te gjatë.
   Markezi i pohoi vetëm asaj se perbuzja qe kishte për te mirat materiale te kësaj botë dhe ndryshimet ne mënyrën e tyre te jetesës, nuk kishin te bënin aspak me meshiren, por me tepër me tmerrin e provuar kur kishte humbur befas besimin sa kishte pare te karbonizuar nga rrufeja trupin e te shoqes. Dulce Olivia ishte gati te ngushellonte. Ajo i premtoi se do të ishte një skllave e nënshtruar, si ne kuzhine, ashtu edhe ne shtrat. Ai u tregua i pathyeshem.
- Kurrë nuk kam për t'u martuar për here te dytën here,- iu betua asaj.

   Megjithate, nuk kishte kaluar as edhe nje vit kur ai u martua fshehurazi me Bernarda Kabreren, vajzen e kryemjeshtrit te vjeter te te atit, qe kishte bere pasuri me tregtine e gjerave te kripura. Ata ishin njohur ne kohen kur i ati e dergonte Bernarden t'i conte markezit bakalaro dhe ullinj te zinj, per te cilet vdiste dona Olalla. Mbas vdekjes se kesaj, Bernarda vazhdoi t'i sillte perseri markezit bakalaro dhe ullinj. Nje pasdite, ajo e gjeti te shtrire ne amak ne fund te kopshtit dhe ai e la t'i lexonte fatin ne pellemben e dores se majte. Markezit i bene shume pershtypje parashikimet e saj sa e lejoi te vinte ne oren e gjumit te pasdites edhe kur nuk kishte cfare te blinte. Kaluan dy muaj pa u hedhur as edhe nje hap me tej nga ana e markezit. Ishte ajo qe e hodhi kete hap ne vend te tij. Ajoi kerceu brenda ne amak, e shaloi persiper, ia shtupi gojen me cepin e xhelabase se saj dhe e la duke gulcuar. Pastaj e solli perseri ne jete me nje afsh dhe me nje mjeshteri, te cilen ai nuk mund ta merrte kurre me mend ne castet e trishtuara te kenaqesise vetmitare dhe e zhveshi pa lavdi nga virgjeria e tij. Ai ishte pesedhjete e dy vjec dhe ajo njezet e tre, por nga gjithe ndryshimet e tyre ndryshimi i moshes ishte me pak i rrezikshem.
   Ata benin dashuri gjate pushimeve te pasdites, shpejt e shpejt dhe pa pasion, nen hijen ungjillore te portokolleve. Te cmendurat u jepnin zemer nga lartesia e tarracave permes kengeve te turpshme dhe i kremtonin sukseset e tyre me duartrokitje arene. Para se markezi te kishte kohe te mblidhte veten per rreziqet qe i rrini mbi krye, Bernarda e uli me kembet ne toke, duke e lajmeruar se ishte me barre qe prej dy muajsh. Ajo i kujtoi se nuk ishte zezake, por e lindur nga nje indian pa shkolle dhe nje e bardhe kastiliane, keshtu qe e vetmja gjilpere e mundshme per te qepur te caren e trupit ishte martesa e kryer me tere nderet dhe rregullat e duhura. Markezi beri cmos qe t'i zvarriste gjerat, kur i ati i Bernardes i ra ders se madhe ne oren e gjumit te pasdites, me nje hark arkaik hedhur kraheqafe.
- Zoti markez, e dini cfare eshte kjo?- e pyeti ai.
Markezi mori armen ne dore dhe nuk dinte cfare te bente me te.
- Me sa ma merr mendja, me duket sikur eshte nje hark,- tha ai. Pastaj pyeti, i shtyre per mire:- Perse ju duhet?
- Per te te mbrojtur nga piratet, zoteri,- iu pergjigj indiani me syte perhere pertoke. - E solla qe Zoteria Juaj te me beje nje nder duke me vrare, para se ta vras, me doren time, time bije.
   Atehere ngriti drejt markezit syte e vegjel, te trishtuar dhe te shurdhet dhe e kuptoi se ato nuk thoshin gje. Markezi i ktheu harkun dhe e ftoi te hynin brenda per t'u marre vesh njehere e mire. Dy dite me pas prifti i kishes fqinje bekoi martesen ne pranine e prinderve te saj dhe te deshmitareve te te dyve. Me te mbaruar ceremonia, kur ia befi, s'dihet se nga ku, Sagunta dhe vuri ne kokat e te martuarve kuroren e lulezuar te lumturise.
   Sierva Maria de Todos los Angeles lindi nje mengjes te vonuar shiu, nen shenjen e Shigjetarit, shtatanike dhe jo pa veshtiresi. Ajo i ngjante nje fultereze te shngjyrosur dhe shiriti i kerthizes mbeshtjelle rreth qafes, e kercenonte t'ia merrte frymen.
- Vajze,- tha mamia. - Por nuk ka per te jetuar.
Atehere Dominga de Adviento u premtoi perendive te saj se po te kishin miresine ta linin te gjalle, vajza e vogel do t'i priste floket e saj vetem naten e marteses. Me te mbaruar premtimin e saj, kur u degjua nje lume te qarash. E lumturuar, Dominga de Adviento bertiti:
- Do te behet shenjetore!
Markezi, te cilit ia cuan pasi e kishin lare dhe veshur, u tregua me pak largpames.
- Do te behet kurve,- tha ai. - Nese Zoti i jep jete dhe shendet.
   Sierva Maria, vajza e nje fisniku dhe e nje plebeje, pati nje femijeri prej jetimeje. E ema e urreu qe kur ia vune per here te pare dhe te fundit ne gji. Ajo nuk pranoi ta mbante ne krahe nga frika se mos e vriste. Ishte Dominga de Adviento ajo qe e ushqeu, e pagezoi ne besimin e saj te krishtere dhe ia perkushtoi Olokuinit, nje hyjni Yoruba me seks te papercaktuar, fytyra e se ciles mbahej deri ne ate pike e llahtarshme, sa nuk lejohej te shihej pervecse ne enderr dhe perhere e mbuluar. E shperngulur ne kopshtin e skllaveve, Sierva Maria mesoi te kerceje para se te mesonte te fliste, mesoi ne te njejten kohe tri gjuhe afrikane, mesoi te pije gjak pule esell dhe te rreshqiste mes te krishtereve pa u pare dhe pa u vene re, si nje krijese e palendet. Dominga de Adviento e rrethoi me nje oborr gazmor skllavesh zezake, sherbetoresh metise dhe guvernantesh indiane, qe i benin banjo me ujrat cudiberese, e pastronin me shporizin Yemaya dhe perkujdeseshin si per nje trendafil per floknajen e saj flakeruese, qe, kur mbushi pese vjec, i zbriste deri te beli. Pak nga pak skllavet i lidhen rreth qafes gjerdane te perendive te ndryshme deri sa iu bene plot gjashtmbedhjete.
   Ndersa markezi vertitej ne kopsht, Bernarda kishte filluar te qeveriste me dore te forte shtepine. Ajo iu fut per te ringjallur me kembe pasurine e prishur nga i shoqi, duke u mbrojtur prapa pushteteve te markezit te pare. Dikur, ai kishte siguruar tere ato leje per te shitur pese mije skllever ne tete vjet, me detyrimin per te importuar ne te njejten kohe dy fuci miell per cdo skllav te shitur. Me anen e shkathtesive se tij mbreterore dhe me blerjen e doganiereve, ai shiti sasin e vendosur te miellit plus tre mije skllever kontrabande, gje qe e beri tregtarin me te pasur te zezakeve qe kishte njohur shekulli i tij.

   Bernardes i lindi mendimi se tregtia me e leverdishme nuk ishte ndoshta ajo e sklleverve, por e miellit, megjithëse ne te vërtetë me i leverdishem nga të gjitha qe pushteti i pabesueshem dhe mëse bindes i saj. Vetëm me një leje për katër vjet për te importuar një mijë skllever dhe tri fuci me miell për secilin prej tyre, ajo korri frytet e jetës se saj: nga një mijë zezaket e shitur importoi jo tre por dymbedhjete mijë fuzi me miell. Kjo qe kontrabanda me madhe e shekullit.
   Bernarda e kalonte gjysmen e kohës ne punishten e sheqerit ne Mahates, te cilën e kishte kthyer ne qendër te operacioneve te saj, për arsye se ndodhej pranë Rio Grande de Magdalena, kalim i detyrueshem për gjithë tregtine me brendesine e nenmbreterise. Lajmet për mbrothtesine e saj, për te cilën nuk i jepte kujt llogari, vinin ne veshet e markezit te grimcuar. Kur ajo qëndronte ne shtepine e tij, edhe para krizave te saj, ishte tamam si një qen i mafh stani mbyllur ne kafaz. Dominga de Adviento e percaktoi saktë:
- Ajo e ka me te madhe [përmirësoje fjalorin!] se sa trupin.
   Sierva Maria zuri për here të parë një vend te caktuar ne shtepi kur vdiq skllavja e saj. Për te u pergatit dhoma madheshtore e gjumit, ku kishte jetuar markezja e pare dhe moren një kujdestar qe i mesoi spanjishten e gadishullit dhe i dha njohurite e para te aritmetikes dhe te shkencave te natyres. Ai donte t'i mesonte, gjithashtu, edhe te lexonte, dhe të shkruante, por ajo nuk pranoi, sepse, thoshte, nuk i kuptonte germat. Një mesuese laike u mundua t'i ngjallte ndjenjen e muzikes. Vajza e vogël u tregua kureshtare dhe dha prova te një veshi te mprehte muzikor, për nuk pati durim te mesonte t'i binte qoftë edhe një vegle te vetëm. E lenduar, mesuesja hoqi dorë dhe, ne castin kur kishte shkuar për t'u ndare, i tha markezit:
- Kjo nuk ndodh ngaqë vajza është e pandjeshme ndaj çdo gjeje, kjo ndodh sepse ajo nuk është fare ne këtë botë.
   Bernarda u perpoq t'i zbuste merite e saj, por shumë shpejt u be e qartë sesi njera, ashtu edhe tjetra nuk ishin fajtore dhe se gabimi i kishte rrenjet te natyra e te dyjave. Ajo jetonte me shpirtin ne fije te perit qe nga dita kur kishte besuar se kishte zbuluar tek e bija një fare afshi vegimtar. Bernarda dridhej e tera sa mendonte se po të kthente koken do të ndeshte papritur sytë e padepertueshem te krijeses lenguese, te veshur mes tyleve te mjegullta, krifen e saj te eger qe i zbriste deri te gjunjet.
- Vogelushe,- bertiste,- te ndaloj te me veshtrosh ne këtë mënyrë.
   Ne castet kur ishte me e zhytur ne llogarite e veta, ndjente ne qafe frymën fishkelluese te gjarprit ne pusi dhe dridhej e tera nga tmerri.
- Vogelushe,- bertiste,- para se te hys, bëj zhurme.
   Gargurimi ne gjuhën yoruba qe merrte si përgjigje, ia shtonin edhe me tepër friken. Netet ishin akoma edhe me te lemerishme, sepse Bernardes i dilte gjumi duke u hedhur përpjetë, e bindur se e kishin prekur me dorë dhe e shihte ne këmbë te shtratit te cogel duke fjetur. Zilja qe i kishte lidhur ne kycin e dores, nuk hynte ne aspak ne pune, sepse lehtesia e Sierva Marias e pengonte te tringellinte.
- Kjo krijese nuk ka asgjë nga një e bardhe, përveç ngjyres se lekures,- thoshte e ema.
   Kjo ishte kaq e vërtetë, sa Sierva Maria përgjigjej here me emrin e saj e here me një emër afrikan, te cilin e kishte sajuar vete: Maria Mandinga.
   Kriza shpertheu një mëngjes, kur Bernarda u zgjua e vdekur nga etja sepse kishte ngrënë shumë kakao dhe vuri re një nga kukullat e Sierva Marias duke pluskuar në fund te qypit me ujë. Lodra qe pluskonte ne ujë u shnderrua ne një vegulli te frikshme: një kukull e vdekur.
   Me mendjen top se Sierva Maria i kishte bërë ndonjë magji afrikane, vendosi se ato te dyja nuk mund te rrinin me nën një çati. Markezi u perpoq te hidhte një hap te drojtur për te ndermjetesuar, por ajo ia preu shkurt:
- O unë, o ajo!
   Kështu Sierva Maria u kthye te jetonte ne kasollen e madhe te skllaveve edhe kur e ema ndodhej ne punishten e sheqerit. Ajo ishte po aq analfabete dhe po aq e mbyllur sa edhe ditën kur lindi.
   Por edhe Bernarda nuk i kishte punët me mirë. Ajo ishte perpjekur ta mbante Juda Iskariotin, duke e kthyer veten ne një kopje te tij dhe pas dy vitesh e humbi ndjenjen e tregtise dhe te jetës. Ajo e vishte si pirat nubian, si as kupe, si mbreti Melshior dhe e terhiqte nëpër rrethinat, sidomos kur galionet hidhnin spirancen ne port dhe qyteti perfshihej nga harbimi i festes qe vazhdonte gjashtë muaj. Përtej mureve te qytetit ngriheshin aty për aty taverna dhe bordello për tregtaret e ardhur nga Lima, Portobelo, Havana, Verakruzi, bëhej sherr për artikujt dhe mallerat e sjella nga te gjtiha tokat e zbuluara te botës. Një mbrëmje, kur Juda ishte dehur ne një kafene famekeqe te te denuarve me pune te rëndë, ai iu afruar Bernardes me një te fshehte te madhe.
- Mbylli sytë dhe hap gojen, - i tha asaj.
   Ajo iu bind dhe ai i buri ne goje një cope cokollate magjike te Oaxaca. Bernarda e peshtyu sapo ia ndjeu shijen, sepse qe ne femijerine e saj me te hershme kishte patur një neveri te vërtetë për kakaon. Juda e bindi se ajo ishte një lende e shenjtë qe te ndriconte jetën, dyfishonte forcen, te gezonte shpirtin dhe forconte seksin.
   Bernarda shpertheu ne te qeshura.
- Po të jetë kështu, motrat e vogla te Santa Klares duhet te jenë dema te harbuar, - tha ajo.
   Ajo ishte nën pushtetin e mjaltit te fermentuar me te cilin shqepej e dendej me shoqet e shkolles qe para marteses dhe me te cilin goja dhe pesë shqisat e tjera vazhdonin te kullonin ne ajrin pervelues te punishtes se sheqerit.

   Juda i mesoi te pertypte gjethe duhani dhe kokaina te perziera me hirin yarumo, si benin indianet e Sierra Nevades. Neper taverna shijoi kanabisin e Indise, terebentinen e Qipros, meskalinen e Real de Catorce dhe, te pakten, nje here opiumin e Kines te sjelle nga trafikantet filipinas. Megjithate, nuk e beri veshin shurdh ndaj mbrojtjes se Judes ne favor te kakaos. Bernarda vleresoi vetite e saj dhe, duke iu kthyer te gjithave, e deshiroi mbi te gjitha. Juda katandisi ne hajdut, kodosh, pederast vetem e vetem nga vesi, sepse nuk i mungonte gje prej gjeje. Nje nate te lige u zu me grushta para Bernardes, pasi kishte luajtur me letra me tre te denuar te flotes, te cilet e vrane duke ia thyer karrigen ne koke.
   Bernarda u struk ne punishten e sheqerit. Shtepine filloi ta marre lumi dhe permbytja u shmang vetem per hir te pushtetit te Dominga de Advientos, qe arriti te rrite Sierva Marian sipas deshires se perendive te saj. Markezit i erdhen turbull ne vesh disa lajme per shkaterrimin e se shoqes. Nga punishtja e sheqerit vinin zera sipas te cilave ajo ishte gjithmone ne nje gjendje deliri, fliste me vete dhe zgjidhte sklleverit me truplidhur, me te cilet ndante se bashku me shoqet e vjetra te shkolles netet romantike.
Pasuria, qe vinte nerpermjet ujit, po me ujin ikte nga te kater anet dhe Bernarda ishte nen meshiren e calikeve te mellasit dhe te thaseve te kakaos qe i fshihte andej-kendej per te mos humbur kohe kur i kercente lakmia. Asaj i mbeten gjithe-gjithe vetem dy qypa plot me ar te paster prej kater dhe njeqind dublas, qe i kishte futur nen dyshek qe ne koherat e bollekut. Ajo u rregjua aq shume sa askush, as dhe i shoqi, nuk e njohu heren e fundit kur u kthye nga Mahates, pas tre vjet mungese te panderprere dhe pak para se qeni te kafshonte Sierva Marian.


   Ne mes te muajit mars u duk sikur iu shmangen rreziqet e terbimit. Markezi, i lumtur per fatin e tij, vendosi te ndreqte te kaluaren dhe te fitonte zemren e se shoqes me anen e recetes se lumturise te keshilluar nga Abrenuncio. Ai iu kushtua se bijes me mish e me shpirt. Markezi u mundua te mesonte ta krihte dhe t'i thurte floket e saj, u perpoq t'i nguliste ne mendje se ishte nje e bardhe, te ngjallte per te endrrat e tij te deshtuara prej fisniku reol dhe t'i hiqte zakonin per iguanen marinade dhe per supen me lengun e tatuse. Ai u mundua te beje gjithcka, ose pothuaj gjithcka, pervecse te pyeste veten nese kishte gjetur me te vertete rrugen e mbare per ta bere te lumtur.
   Abrenuncio vinte shpesh per vizite. Ai nuk e pati asnjehere te lehte te merrej vesh me markezin, por ate e terhiqte pavetedija e tij ne lagjen periferike te botes se shqetesuar nga Santa Uficio. Ata i kaluan muajt e zhegut nen portokajt e celur, ai duke folur pa ia vene veshin kush dhe markezi duke u venitur ne amakun e vet nje mije e treqind lega detare nga mbreti, i cili nuk ia kishte degjuar kurre emrin. Nje dite biseda e tyre u nderpre nga ankimet e merzitshme te Bernardes.
   Abrenuncio u alarmua. Markezi u hoq sikur nuk kishte degjuar gje, por ofshama e vazhdueshme ta copetonte aq shume zemren, sa ai nuk mund te rrinte me gjate shurdh.
- Ajo grua, kushdo qofte, ka nevoje qe ne te lutemi per shpirtin e saj,- tha Abrenuncio.
- Eshte gruaja ime nga martesa e dyte, - tha markezi.
- Asaj duhet t'i jete bere pershesh melcia e zeze.
- Nga e dini ju?
- Sepse renkon me gojen hapur.
   Ai shtyu deren pa trokitur dhe u perpoq te dallonte Bernarden ne gjysmerresiren e dhomes, por shtrati ishte i zbrazet. I beri ze, por nuk mori asnje pergjigje. Atehere hapi dritaren dhe drita metalike e pasdites zbuloi nje mish te gjalle te shtrire pertoke, lakuriq, krahe e kembe te kryqezuara, e vene poshte nga shkumezimi vdekesor i gazrave te mbledhura ne stomak. Lekura i kishte mare ngjyrimin vdekesor te te vjellave nga vreri i zi. Ajo ngriti koken e verbuar nga vershimi i papritur i drites nga dritarja e hapur menjehere dhe nuk e njohu dot mjekun qe qendronte ne kunderdrite. Kurse Abrenuncios i mjaftoi vetem nje veshtrim per te kuptuar se c'fat e priste at grua.
- Bija ime, ti je me nje kembe ne varr,- tha ai.
  Pastaj i shpjegoi se kishte ende kohe per ta shpetuar, me kusht qe ajo t'i nenshtrohej nje kure te atyperatyshme per pastrimin e gjakut. Atehere Bernarda e njohu, beri si beri dhe u cua dhe i la te share pa mos ia thene. Abrenuncio i duroi te gjitha pa e prishur gjakun dhe u kthye dhe mbylli dritaren. Me te dale nga dhoma, qendroi para amakut te markezit dhe saktesoi me imtesi udhen qe do te ndiqte semundja:
- Zonja markeze nuk do te vdese me vone se 15 shtator, nese nuk var veten me perpare ne ndonje shtylle.
Markezi ia ktheu i paturbulluar:
- Sa keq qe 15 shtatori eshte kaq larg.
   Markezi vazhdonte trajtimin e Sierva Marias me lumturi. Ata sodisnin ne lindje nga kodra e San Lazaro mocalet fatale dhe ne perendim diellin e madh te kuq qe zhytej ne oqeanin e perflakur. Ajo e pyeste se cfare kishte nga ana tjeter e detit dhe ai i pergjigjej: "Bota".

   Cdo gjest i tij gjente tek ajo nje jehone te pashprese. Nje mbremje ata pane te shfaqej ne horizont, me velat e shpalosuar flota e Galioneve.

   Qyteti u shnderrua i gjithi. Ate e bije u shastisen pas shfaqjeve me kukulla, pas zjarrngrenesit, nga tere ato gjera kureshtare te panairit qe kishte zbarkuar ne port ate prill te mbushur me shenja te mira. Per dy muaj Sierva Maria mesoi shume gjera se sa kishte mesuar per tere jeten. Ne perpjekjen e tij per ta bere te bijen tjeter njeri, edeh vete markezi u be tjeter njeri. Ai ndryshoi aq thelle sa te gjithe besuan ne nje ndryshim te natyres se tij, por jo te karakterit te tij.
   Shtepia u mbush plot e perplot me cdo gje qe kishin panairet e Evropes, me kercimtare mekanike, me te gjitha kutite muzikore, me ore, me lavjeres. Markezi i fshiu pluhurin tiorabes italiane, e solli ne gjendje, e akordoi me nje durim qe mund te shpjegohet vetem nga dashuria dhe ia mori si nje here e nje kohe kengeve te vjetra me zerin e tij te bukur dhe me veshin e tij te keq. Nje dite ajo e pyeti nese ishte e vertete, si thoshin kenget, qe dashuria mund te bente cdo gje.
- Eshte e vertete,-iu pergjigj ai,- por ti do te beje mire te mos besoje.
   I lumtur nga ky ogur i mire, markezi mendoi per nje udhetim ne Sevilje qe Sierva Maria te sherohej nga dhimbjet e saj te heshtura dhe te shihte me syte e saj boten. Ishin fiksuar datat dhe rruget, kur Karidad del Kobre e zgjoi ne mes te gjumit te pasdites me nje lajm te keq:
 - Zoteri, vogelushja ime e shkrete po behet qen.
   I thirrur menjehere, Abrenuncio u ngrit kunder bestytnise popullore qe thoshte se njerezit e terbuar mbarojne njelloj si kafsha qe i ka kafshuar. Ai verejti se vajza e vogel kishte pak ethe dhe, megithese ethet mbaheshin si semundje me vete dhe jo si shenja te semundjeve te tjera, perseri ai u shqetesua. Abrenuncio i tha zoterise se pikelluar se Sierva Maria nuk ishte te mbrojtur nga asnje semundje, sepse kafshimi i qenit, i terbuar apo jo, nuk mund te mbrohej nga asgje. Si gjithmone, ilaci i vetem ishte pritja.

   Markezi pyeti:
- Kjo eshte gjithcka qe mund te me thoni?
- Shkenca nuk me ka dhene ende mundesine per t'iu thene dicka tjeter,- ia ktheu mjeku me te njejten vrazhdesi. - Por nese ju nuk keni besim te une, ju mbetet t'i drejtoheni si gjithmone Zotit.
   Markezi nuk e kuptoi.
- Une vija doren ne zjarr se ju nuk besonit,- tha ai.
- Cfare nuk do te jepja qe te isha i tille, zoteri.
   Markezi nuk besonte te Zoti, por te kushdo qe do t'i jepte pak shprese. Ne qytet kishte edhe tre mjeke te tjere me diplome, gjashte farmaciste, njembedhjete berbere qe merrnin gjak dhe nje numer te pallogaritshem mjekesh popullor dhe kokash te medha te specializuara per magjira, megjithese Inkuizicioni kishte denuar nje mije e treqind dhe shtate prej tyre i kishte djegur te gjalle. Nje mjek i ri nga Salamanka ia hapi plagen e mbyllur Sierva Marias dhe ia pllakosi me llapa gerryese per t'i nxjerre jashte lengjet e keqija. Edhe nje tjeter donte te bente te njejten gje ia mbuloi kurrizin me shushunja. Nje berber, qe praktikonte marrjen e gjakut, ia lau plagen me urinen e vajzes se vogel, kurse nje tjeter ia dha per te pire. Ne krye te javeve ajo perballoi dy banjo me barera dhe dy klizma zbutese dhe e katandisen duke e cuar buze agonise se vdekjes duke e detyruar te merrte valesa  antimoni natyror dhe filtra te tjere vdekjprures.
   Ethet rane, por askush nuk guxoi te thoshte se semundja e terbimit ishte shmangur. Sierva Maria e ndjeu se po vdiste. Ne fillim kishte qendruar me tere krenarine e saj, por pas dy javesh pa asnje shenje permiresimi, ulcera e nyelli i pervelonte, llapate me spinac dhe urine ia kishin rrjepur lekuren dhe ia kishin bere stomakun mish i gjalle. Ajo i kishte hequr te gjitha: marramendjet, ngercet, perpelitjet, kllapite, lirimin e barkut dhe te fshikezes se urines dhe ishte rrokullisur pertoke, duke uleritur nga dhimbja dhe terbimi. Sheruesit me te guximshem popullor e lane ne meshire te fatit, te bindur se ishte cmendur apo se e kishin pushtuar xhindet. Markezi kishte humbur cdo shprese, kur u shfaq Sagunta me buket e shen Ubertos.
   Ky qe fundi. Sagunta hoqi carcafet dhe u lye me melheme indiane per te ferkuar trupin e saj me trupin e zhceshur te vajzes se vogel. Sierva Maria e kundershtoi me kembe e me duar pavarerisht dobesise se skajshme qe e kishte perfshire, por Sagunta e vuri poshte me force. Bernarda i degjoi ulerimat e cmendura nga dhoma e saj. Ajo nxitoi te shihte cfare po ndodhte dhe pa Sierva Marian te perpelitej pertoke dhe Sagunten siper saj, te ngaterruar mes dallgezimit te bakert te floknajes dhe duke bertitut me sa kishte ne koke lutjen e shen Ubertos. Bernarda i fshikulloi me litarin e amakut, ne fillim sic ishin pertoke ku u mblodhen grusht nga befasia, pastaj duke i ndjekur pas ne te gjithe shtepine deri sa nuk kishte me fuqi te mbushej fryme.


    Peshkopi i dioqezes, don Toribio de Kaceres y Virtudes, i alarmuar nga skandali i turbullimeve dhe shthurjeve te Sierva Marias, i kerkoi markezit nje takin pa saktesuar arsyet, daten dhe oren, gje qe u komentua si shenje dhe u paraqit po ate dite pa lajmeruar fare.
    Kur peshkopi kishte pranuar detyren e tij, markezi ishte terhequr nga jeta publike dhe te ishin pare apo nuk ishin pare ndonjehere. Ai ishte nje njeri i denuar nga shendeti i tij i keq, me nje trup te madh te goditur nga gjymtimi dhe i gerryer nga nje astme e lige qe vinte gjithmone ne prove bindjen e tij. Ai nuk ishte i pranishem ne pjesen me te madhe te ceremonive publike, ku prania e tij ishte e domosdoshme, dhe heret e rralla kur shkonte, qendronte larg, gje qe e ktheu pak nga pak ne nje qenie ireale.
   Markezit ia kishin zene ndonjehere syte, gjithmone nga larg dhe ne publik, dhe kujtimi qe ruante per te e conte ne nje meshe te kremtuar shume heret, ku peshkopi kishte marre pjese i ulur ne nje karrige te mbartur nga fuknsionaret e larte te qeverise. Trupi i tij i beshem dhe shkelqimi i zbukurimeve te tij te dhuronin ne shikimin e pare pamjen e nje plaku gjigand, por fytyra pa qime, me tipare te rregullta dhe syte me nje ngjyre te cuditshme jeshile i jepnin nje bukuri te perjetshme dhe pa moshe. Ne lartesine e gjysmetrupit kishte nje brerore magjike prej Sommo Pontefice, te cilen njerezit qe kishte prane e zbulonin edhe ne vetedijen e pushtetit dhe shtrirjen e diturise se tij.
   Peshkopi banonte ne pallatin e vjeter te qytetit, nje ndertese dykateshe, me dhoma te medha ne shkaterrim e siper, nga te cilat ai nuk zinte as gjysmen e njeres prej tyre. Pallati ngrihej prane katedrales, me te cilen e lidhte nje manastir me galeri te nxira, qe shihnin nga nje kopsht me nje pus te rrenuar, te rrethuar me shkurre shkretetire. Fasada hijerende ne gur dhe portat e medha prej druri njesh, tregonin, gjithashtu, shenjat e braktisjes.
   Markezi u prit te dera kryesore nga nje gjakon indian. Ai u shperndau disa lemosha te vogla lypsave qe hiqeshin zvarre te pragu dhe u fut ne gjysmehijen e fresket te shtepise ne castin kur ushtuan kembanat e medha te katedrales, te cila riushtuan po aq here ne rropullite e tij. Korridori qendror ishte aq i erret sa markezi e ndoqi ne tym gjakonin, duke matur cdo hap qe te mos perplasej pas statujave te hallakatura andej-ketej ose mos qorrollepsej pas germadhave qe i zinin udhen. Ne fund te korridorit ishte nje paradhome e vogel, te cilen e ndriconte pak me mire drita qe binte nga nje baxho. Gjakoni u ndal, i tregoi makrezit nje stol dhe humbi prapa deres ngjitur. Markezi mbeti me kembe duke keqyrur ne murin kryesor portretin e madh ne vaj te nje ushtaraku te ri me uniformen e flamurmbajtesit te mbretit. Duke zberthyer pllaken e bronzte te tablose, mesoi se ai ishte portreti i peshkopit kur kishte qene i ri.

   Gjakoni hapi deren per ta ftuar te hynte brenda dhe markezi nuk pati nevoje te shtyhej me tej per te njohur personazhin e portretit dyzet vjet me te moshuar. Megjithese i rraskapitur nga astma dhe i derrmuar nga nxehtesia, perseri ishte me i madh dhe me hijerende se sa flitej. Djerset i kulonin pike-pike dhe ai lekundej me nje ngadalesi te skajshme ne nje karrige perkundese filipinase, duke u freskuar me veshtiresi me nje erashke palmash dhe duke e perkulur trupin para per t'u mbushur me mire me fryme. Ne kembe mbante nje pale sandale fshatari dhe nje kemishe cohe te trashe, e cila shkelqente anash nga qe ishte sapunisur mire. Ciltersia e varferise se tij te binte menjehere ne sy. Megjithate, ajo qe te bente me shume pershtypje ishte pastertia e veshtrimit te tij, e vetmja qe mund te shpjegonte nje fare privilegji te shpirtit. Ai reshti se perkunduri sapo pa ne katrorin e deres markezin, te cilin e pershendeti tere dashuri me erashken e tij:
- Hyre, Injacio,- i tha.- Ketu je si ne shtepine tende.
   Markezi fshiu djersen e duarve pas pantallonave, kaperceu pragun dhe papritur u gjend ne nje tarrace te mbrojtur nga streha qe formonte nje dredheze me lule te verdha kembanore dhe fiere te varur, prej nga hapej pamja e kullave te te gjitha kishave, e cative te kuqe te ndertesave te medha, e kafazeve te pellumbave te pergjumur nga vapa, e fortifikimeve ushtarake qe ravijezoheshin perballe qiellit prej xhami dhe detit te perflakur. Peshkopi zgjati tere kujdes doren e tij prej ushtari dhe markezi puhti unazen episkopale.
   Frymemarrja astmatike e peshkopit ishte fishkelluese dhe e ngjirur dhe fjalet i turbulloheshin nga psheretimat e herepashershme dhe nga nje kolle e thate, por, megjithate, asgje nuk cenonte gojetarine e tij. Ai u fut menjehere ne nje bisede te ngrohte lidhur me hallet e vogla dhe te perditshme. I ulur perballe tij, markezi e falenderoi per ate hyrje qetesuese, aq te gjate dhe aq te larmishme, sa kercyen te habitur perpjete kur ra ora pese here. Me shume se ushtima e kembanave ishte fergellima qe e beri driten te dridhej dhe mbushi qiellin me pellumba te llahtarisur.
- E tmerrshme,- tha peshkopi. - Sa here qe bien kembanat mua me duket sikur rropulite m'i pershkon nje termet.
   Ajo fjali e habiti markezin, sepse i njejti mendim e kishte pershkuar edhe ate kur ra ora kater. Peshkopit iu duk ajo perputhje krejt e natyrshme.
- Idete nuk i perkasin askujt,- tha ai. Pastaj me gishtin tregues vizatoi ne ajer nje sere rrathesh te panderprere dhe i dha fund mendimit:- Ato rrotullohen dhe fluturojne si engjejt.
   Nje murgeshe qe sherbente prane tij solli nje kane te mbushur me fruta te prera te zhytura ne nje vere te kuqe dyvjecare, te trashe dhe nje legen me uje qe avullonte, qe e mbushi ajrin me nje arome mjekesore. Peshkopi thithi avullin me syte mbyllur dhe kur u zgjua nga ekstaza, ishte tjeter njeri, zot absolut i autoritetit te vet.
- Te detyruam te vish,- i tha ai markezit,- sepse e dime qe ke nevoje per Zotin dhe as po e can fare koken per te.
   Zeri i tij nuk i ngjante me gjyrykut te nje organoje dhe syte kishin marre shkelqimin e tyre tokesor. Markezi rrekelleu me nje fryme gjysmen e gotes me vere qe t'i pershtatej sa me mire asaj gjendjeje.
- Fort Hiresia Juaj e Ndritur duhet ta dije se une jam i derrmuar nga fatkeqesia me e madhe qe mund t'i bjere nje qenieje njerezore,- tha ai me nje perulesi prekese. - Une kam reshtur se besuari.
- E dime, biri im,- ia ktheu peshkopi, pa u treguar aspak i befasuar. - E si te mos e dime kete gje!
   Ai i shqiptoi keto fjale me nje fare hareje, sepse edhe vete, kur kishte qene ne Marok, flamurmbajtes i mbretit, e kishte humbur besimin ne moshen njezet vjec e gjysme mes bucitjes se betejes.
- Mua m'u duk sikur Zoti nuk kishte ekzistuar ndonjehere,- tha.
Ai kishte vendosur i pikelluar t'ua perkushtonte jeten e tij lutjes dhe pendeses.
- Pastaj, nje dite Zoti i erdhi keq per mua dhe me tregoi udhen qe duhej te ndiqja. Pra, thelbesore nuk eshte se ti nuk beson me, por se Zoti vazhdon te besoje te ty. Dhe per kete nuk ka asnje dyshim, perderisa eshte Ai qe, me meshiren e Tij te pafundme, na ndricoi neve mendjen qe te te vime ne ndihme.
- Une doja ta kaperdija ne heshtje fatkeqesine time,- tha markezi.
- Dhe kesaj ia ke arritur shume keq,- tha peshkopi.- Nuk ka mbetur njeri qe te mos e dije se vajza juaj fatkeqe rrokulliset pertoke e pushtuar nga ngerce te turpshme dhe leh me zhargonet e idhujtareve. A nuk eshte kjo nje prove e pamohueshme se ate e ka shtene ne dore demoni.
   Markezi u lemeris.
- C'doni te thoni me kete?
- Se midis hileve te panumerta te demonit, ka nje hile qe haset me se shpeshti, qe synon te marre dukjen e nje semundjeje te felliqur, per t'u futur brenda ne trupin e nje te pafajshmi,- tha peshkopi. - Dhe me te hyre brenda trupit te te pafajshmit, nuk ka force njerezore qe te jete e zonja ta detyroje te dale prej andej.
   Markezi numeroi nje nga je pasojat mjekesore te kafshimit te qenit, por peshkopi gjente gjithmone nje shpjegim qe i shkonte tamam per shtat. Ai e pyeti per dicka qe, me siguri, e dinte shume mire:
- E di kush eshte Abrenuncio?
- Eshte mjeku i pare qe vizitoi te voglen,- u pergjigj markezi.
- Kete gje doja ta degjoja nga goja jote,- ia ktheu peshkopi.
   Ai i ra nje zilke qe e mbante prane dhe menjehere hyri nje prift rreth te tridhjetave, si te ishte nje xhind i cliruar nga nje llambe magjike. Peshkopi e paraqiti vetem si at Kajetaoni Delaura dhe iu lut te ulej. Ai mbante nje veladon per brenda ne shtepi dhe sandale te ngjashme me ato te peshkopit. Ishte i tendosur, i zbehte, me syte shpuze, floket sterre te zez dhe me ballin te zene nga nje cullufe e bardhe. Merrte fryme prere dhe duart e ethshme nuk dukeshin si duart e nje njeriu te lumtur.
- Cfare dime ne per Abrenuncion?- e pyeti ate peshkopi.
   At Delaura nuk pati nevoje te vriste mendjen.
- Abrenuncio de Sa Pereira Kao,- tha ai, si ta shqiptonte emrin germe per germe dhe vazhdoi duke iu drejtuar markezit - A i ka rene gje ne sy, zoti markez, se ne gjuhen e portugezeve Kao do te thote qen?
   Per te qene krejtesisht te sakte, vazhdoi Delaura, askush nuk e di nese ky eshte emri i tij i vertete. Po t'u besosh dosjeve te Santa Uficios, ai ishte nje hebre portugez i debuar nga gadishulli dhe i mbrojtur nga nje guvernator i ketushem, qe i ishte mirenjohes se e kishte sheruar nga te rrenxuarit qe qeseve, qe i peshonin nje kile, me anen e ujerave sheruese te Turbakos. Ai fliste per recetat e tij magjike, per sigurine me te cilen parashikonte vdekjen, per pederastine e tij te mundshme per leximin e tij te shthurur, per jeten e tij larg Zotit. Megjithate, e vetmja akuze konkrete kunder tij ishte se kishte ringjallur nje rrobaqepes te mjere arnues nga Getsemani. Sipas deshimve te shumta dhe me se te besueshme rrobaqepesin e kishin futur ne arkivol, kur Abrenuncio e urdheroi te cohej. Per fat, vete i ringjalluri kishte pohuar me pas para trupit gjykues te Santa Uficios se nuk e kishte humbur per asnje cast vetedijen. Kjo e shpetoi nga turra e druve ku do te digjej i gjalle,- tha Delaura. Me ne fund permendi ngjarjen e kalit te vdekur ne kodren San Lazaro dhe te varrosur ne varrezat e krishtera.
- Ai e donte kalin si te ishte qenie njerezore, - e mbrojti markezi.
- Varrimi ishte nje fyerje ndaj besimit tone, zoti markez,- tha Delaura.- Nje kale njeqindvjecar nuk mund te jete kurre nje krijese e Zotit.
   Markezi u trondit qe ne arkivat e Santa Uficios ishte futur edhe nje shaka vetjake. Ai u perpoq te bente nje mbrojtje te ndrojtur.
- Abrenuncio mund ta kete gjuhen shume te gjate, por mua me duket, kete e them me perulesine me te madhe, se ketu nuk kemi te bejme aspak me nje herezi.
   Biseda po prirej qe te mos mbaronte kurre dhe ajo do te kishte marre nje kthese te eger, sikur mos kishte nderhyre peshkopi, qe e lidhi fillin e saj atje ku ishte keputur.
- Cfaredo qe te thone mjeket,- tha ai,- te njerezit terbimi eshte vetem nje nga hilete e armikut.
   Markezi nuk po kuptonte gje prej gjeje. Atehere peshkopi u zhyt ne nje shpjegim shume dramatik sa kushdo do ta degjonte do te mendonte se ai ishte preludi i nje denimi mes zjarrit te perjetshem.
- Per fat,- i dha fund ai,- edhe sikur trupi i vajzes tende te jete i pashprese, Zoti na ka dhene neve ne dore menyrat per te shpetuar shpirtin e saj.

   Zagushia mbytese e muzgut mbuloi botën. Markezi vuri re yllin e pare ne qiellin boje jargavani dhe mendja i shkoi te Sierva Maria, e vetme ne shtepine e ndyre, duke hequr zvarre kembet e handakosura na sheruesit e ndyre. Ai pyeti me thjeshtesine e tij te zakonshme:
- Çfarë duhet te bëj unë?
   Peshkopi i shpjegoi pikë për pikë se çfarë duhej te bënte. Ai e lejoi te perdorte emrin e tij ne të gjitha hapat qe do të hidhte dhe sidomos ne kuvendin e Santa Klares, ku duhej ta mbyllte sa me shpejt te bijen.
- Na e linin ne ne dorë,- perfundoi peshkopi.- Me te tjerat merret Zoti.
   Markezi mori leje për t'u larguar me i turbulluar sesa kur erdhi. Ai soditi nga dritarja e karroces rrugët e pikelluara, fëmijët qe llapashiteshin lakuriq nëpër pellgjet me ujë, pleherat e perhapura nga shpendet qe ushqeheshin me kerma. Ne një kthese pa detin qe nuk kishte levizur aspak nga vendi dhe e pushtoi pasiguria.
   Markezi hyri ne shtepine e mbytur nga errësira ne castin e Angelus dhe për here të parë qe nga vdekja e dona Olalla, tha me ze te lartë: O engjell i Zotit, lajmero Marian.Telat e tiorbes ushtuan ne errësirë si nga fundi i një gjoli. Markezi u afrua me hamendje drejt muzikes dhe hyri ne dhomen e gjumit te se bijes. Ai e gjeti te ulur mni komodinen e tualetit, te veshur me tuniken e bardhe, me floknajen qe zvarritej deri pertoke, duke luajtur një pjesë qe ia kishte mësuar vetë ai. Markezi nuk donte ta besonte se ajo ishte i njejti njeri qe e kisht e lënë ne mesdite te derrmuar nga pameshirshmeria e mjekeve popullore, vetëm ne kishte ndodhur ndonjë mrekulli. Ky iluzion iu zhduk sa hap e mbyll sytë. Sierva Maria, me te zbuluar pranine e tij, reshti se luajturi dhe u mbulua përsëri nga deshperimi.
   Markezi e kaloi naten pranë saj. Ai e ndihmoi ne liturgjine e dhomes se gjumit me ngathtesine e një babai qe mendon se është ati i femijes. Ai ia veshi mbprasht kemishen e nates dhe asaj iu desh ta hiqte për ta veshur për se mbari. Ishte e para here qe markezi e shihte lakuriq dhe zemra i semboi kur pa brinjet e te ngjitura pas lekures, thithat ne bulezim dhe pushin e ëmbël. Mahisja e nyellit perhapte një nxehtesi te fortë. Kur po e ndihmonte te shtrihej ne shtrat, vajza leshoi, nga dhimbja, një renkim gati te pakapshem nga veshi dhe siguria se ai po e ndihmonte te vdiste e tronditi.
   Për here të parë qëkur kishte reshtur se besuari e ndjeu nevojen te lutej. Shkoi ne kishen e vogël, mblodhi të gjitha forcat për t'u munduar te rigjente Zotin, qe e kishte braktisur, por nuk ia arriti dot: mosbesimi është me i qendrueshem se besimi, sepse ushqehet nga ndjenjat. Kur po lindte dita degjoi te voglen qe po kollitej pa pushim dhe shkoi në dhomen e saj. Duke kaluar nëpër korridor, pa deren e Bernardes gjysmë të hapur dhe e shtyu me shumë i nxitur nga nevoja për t'i hapur zemren për dyshimet qe e brenin. Ajo po flinte shtrire me barkun pertoke dhe gerhiste tërë zhurme. Markezit i mbeti dora te doreza e deres dhe nuk guxoi ta zgjonte. Ai murmuriti me vete:
- Jeta jote për jetën e saj.
Dhe e ndreqi menjehere:
- Jeta e saj për dy jetet tona prej m..., ta haje dreqi!
   Vajza e vogël flinte. Duke e pare te palevizshme dhe te vyshkur, markezi pyeti veten nëse dëshironte ta shihte te vdekur apo viktime te ndeshkimeve te terbimit. Mbylli rrjeten qe të mos i pinin gjakun mushkonjat, e bmuloi mirë qe të mos kollitej me dhe e pergjoi ulur ne këmbë te shtratit, pershkuar i tëri nga një lumturi krejt e re për te dashur si nuk kishte dashur kurrë ne këtë jetë. Atëherë, pa u keshilluar as me Zotin dhe as me kerkend tjetër, vendosi për jetën e tij. Sierva Maria hapi sytë ne orën katër te mengjesit dhe e pa te ulur buzë shtratit.
- Është ora te nisemi,- tha markezi.
   Vajza e vogël u ngrit pa kërkuar shpjegime. Markezi e ndihmoi te vishej për atë ngjarje te rëndësishme. Ai kerkoi ne senduk pantofla prej kadifeje, qe të mos ia vrisnin nyellin qafat e kepuceve dhe gabimisht ra ne një fustan feste qe i kishte perkitur nenes se tij kur ajo kishte qenë fëmijë. Koha ia kishte humbur freskine dhe e kishte rrudhosur, por fustani dukej qe ishte veshur vetëm një here. Pas një shekulli, markezi ia veshi Sierva Marias, mbi gjerdanin e magjive dhe mbi kemishen e pagezimit. Fustani ishte pak i ngushtë, gjë qe e bënte te dukej edhe me i vjetër. Markezi gjeti, gjithashtu, ne senduk një kapele te zbukuruar me kordele qe nuk shkonin fare me fustanin dhe ia vuri se bijes ne kokë. Ajo i rrinte për mrekulli. Me në fund pergatiti një kuti te vogël për te hequr therrijat dhe një meshar me kapse ari dhe me lidhje te sedefte qe i kishte perkitur se gjyshes.
   Ishte e diela e Palmes. Markezi e shoqeroi Sierva Marian ne meshen e orës pesë dhe ajo mori tërë qejf palmen e bekuar pa e ditur c'kuptim kishte. Sa dolen nga kisha zune vend ne karrove dhe pane ditën qe po lindte, markezi ulur ne ndenjesen kryesore me kutine mbi gjunjet dhe e vogla sypatrembur përballë tij, qe shihte nga dritarja si parakalonin rrugët e fundit te dymbedhjete viteve te saj. Ajo nuk kishte kërkuar të merrte vesh se ku po e conin aq herët ne mëngjes, e veshur si Xhovana e Cmendur dhe me një kapele prej lavireje. Mbas një persiatjeje te gjatë, markezi e pyti:
- E di ç'është Zoti?
   Vajza e vogël bëri "jo" me kokë.
   Qielli ishte i zymte, deti me dallge dhe ne horizont kishte shkrepetima dhe degjoheshin gjemimet e largëta. Kuvendi i Santa Klares u doli përpara pas ktheses se rrugës, i bardhe dhe vetmitar, me tre katet e tij, me kanatet e dritareve ngjyrë blu qe ngriheshin pingul mbi një ranishte me lluce. Markezi ia tregoi kuvendin me gisht.
- Ja, ai atje.- Pastaj u kthye nga e majta: - Nga dritaret do të shohësh detin ne çdo ore te ditës.
   Meqë vajza e vogël nuk u pergjigj, markezi i dha shpjegimin e vetëm, qe nuk do të donte ta jepte kurrë për fatin e saj:
- Ti do të pushosh disa ditë te motrat e vogla te Santa Klares.

   Kuvendi i Santa Klares, i ngritur perballe detit, ishte nje ndertese katrore me tre kate, me shume dritare te njellojta dhe me nje kopsht te eger dhe te zymte, te rrethuar nga nje galeri me harqe ne mes te gjysmerrethit te tij. Nje rruge e shtruar me gure cante mes tufes se bananeve, te fiereve te eger, nje palme te harbuar, qe kishte lakmuar lartesine ne kerkim te drite, dhe nje druri gjigand, ne deget e te cilit vareshin bishtajat e vaniljes dhe varganet e orkideve. Nen dru kishte nje hauz te vogel me uje te fjeture, zbukuruar me nje brez te ndryshkur hekuri, ka papagajte e burgosur benin pirueta cirku.
   Kopshti e ndante ndertesen ne dy pjese. Ne te djathte ndodheshin tre katet e te murosurave per se gjalli, qe turbulloheshin vetem nga bucima e valeve qe perplaseshin pas shkembinjeve, nga lutjet dhe himnet fetare gjate oreve kanonike. Kjo pjese lidhej me kishen e vogel permes nje dere te brendshme, me qellim qe murgeshat e mbyllura brenda te mundnin, pa kaluar nga nefi, te hynin te kori ku ato degjonin dhe kendonin meshen prapa nje kafazi qe i lejonte te shihnin por te mos shiheshin. Veshjet e mrekullueshme me dru te cmueshem qe zbukuronin tavanet e kuvendit ishin veper e nje duararti spanjoll, i cili u kishte perkushtuar gjysmen e jetes se tij per te fituar te drejten qe te varrosej ne nje nga kamaret e altarit madhor. Ai prehej atje, prapa pllakave prej mermeri, futur ne mes dy shekuj kryemurgeshash, peshkopesh dhe funksionaresh te tjere te larte.
   Kur mberriti ne kuvend Sierva Maria, ishin tetedhjete e dy murgesha spanjolle te mbyllura brenda, secila me sherbetoret e veta dhe tridhjet e gjashte murgesha kreole, qe u perkisnin familjeve te medha te nenmbreterise. Me t'u perbetuar per varferi, heshtje dhe dliresi, e vetmja lidhje e tyre me boten ishin vizitat e rralla ne nje salle takimesh me kafaze druri, ku futej zeri, por jo drita. E ngritur prane portes se hyrjes, shfrytezimi i saj ishte teper i kufizuar dhe me rregullore, ku ishte e detyrueshme prania e je murgeshe qe i mbante veshet ngritur.
   Ne te majte te kopshtit ndodheshin shkollat dhe punishtet, qe gelonin nga rishtaret dhe mjeshtret e artizanatit. Gjithashtu, ay kishte nje salle te perbashket dhe nje kuzhine shume te madhe me dru zjarri, nje tezge dhe nje furre buke. Ne fund, neper pellgjet me ujrat e perdorura te kopshtit, jetonin shume familje sklleverish dhe akoma me larg ngriheshin stallat e kuajve, vathet e dhive, stalla e derrave, punishtja dhe kosheret, ku rritej dhe mbillej gjithcka qe ishte e domosdoshme per te jetuar mire.
   Ne fund fare, sa me larg qe kishte qene e mundur dhe i braktisur ne meshire te Zotit, ngrihej pavioni vetmitar, i cili kishte sherbyer si burg ne kohen e Inkuizicionit per gjashtedhjete vjet dhe qe sherbente per klarisat mendjeprishura. Pikerisht ne qeline e fundit te kesaj skute te harruar mbyllen Sierva Marian, nentedhjete e tri dite pasi e kishte kafshuar qeni dhe kur ajo nuk kishte shfaqur as shenjen me te vogel te terbimit.
   Murgesha e caktuar me lidhjet me jashte kuvendit, qe po conte te kapur per dore Sierva Marian, u kryqezua ne fund te galerise me nje rishtare qe po shkonte ne kuzhine dhe i kerkoi asaj qe te shpinte vajzen e vogel te kryemurgesha. Rishtarja mendoi se nuk do te ishte e hijshme te katandisej ne nje sherbetore nje vajze e vogel aq lengimtare dhe e veshur bukur, prandaj e uli ne nje ndenjese guri ne kopsht me mendimin qe te vinte ta merrte me vone. Por kur u kthye e harroi.
   Dy rishtare te tjera qe kaluan aty me pas, te terhequra nga gjerdanet dhe unazat e saj, e pyeten si e kishte emrin. Ajo nuk u pergjigj. Ato e pyeten nese e fliste gjuhen kastiliane, por edhe kjo perpjekje ishte njelloj si t'i drejtoheshe nje te vdekuri.
- Qenka shurdhmemece,- tha rishtarja me e re ne moshe.
- Ose gjermane,- tha tjetra.
   Rishtarja e re filloi te sillej me te si t'i mungonin te pese shqisat. Ajo shpeshtolli gershtein qe i ishte mbledhur rreth qafes dhe e mati.
- Qenka pothuaj kater kembe,- tha ajo e bindur se vajza e vogel nuk e degjonte.
   Ajo donte ta shthurte, por Sierva Maria e shigjetoi me veshtrimin e saj. Rishtarja nuk e perfilli dhe i nxori gjuhen.
- Ti ke syte e djallit,- tha ajo.
   Pastaj i mori pa veshtiresi unazat, por kur tjetra u perpoq t'i shkulte gjerdanet, Sierva Maria kerceu si nje gjarper dhe sa hap e mbyll syte i kafshoi doren sa ia gjakosi. Rishtarja ia krisi vrapit te lahej. Sierva Maria sapo ishte cuar per te pire uje tek hauzi kur u kendua ora e trete. Ajo u ul e tmerruar ne stol pa shuar etjen, por u ngrit perseri kur kuptoi se murgeshat po psallnin himnet kishtare. Largoi me nje levizje te shkathet shtresen e gjetheve te kalbura dhe piu deri sa u ngop ne pellembe te dores pa i hequr aspak larvat. Urinoi prapa nje peme, e kruspullosur dhe me nje shkop ne dore per t'u mbrojtur nga kafshet e bezdisshme dhe nga njerezit e demshem, sic e kishte mesuar te bente Dominga de Adviento.
   Pas pak kaluan dy skllave zezake, qe njohen gjerdanet e magjive dhe i folen ne Joruba. Vajza e vogel iu pergjigj e ngazellyer ne te njejten gjuhe. Meqense asnjeri nuk e dinte arsyen perse ndodhej aty, ato e moren me vete ne kuzhine, ku, mes rremujes se madhe, sherbetoret e priten me hare. Dikush vuri re plagen e nyellit dhe donte te dinte se cfare i kishte ndodhur.
- Me goditi nena me thike,- tha ajo.
   Atyre qe e pyesnin se si quhej, ajo u thoshte emrin e saj afrikan: Maria Mandinga.
   Sierva Maria e ndjeu veten shume shpejte si ne shtepine e saj. Ajo ndihmoi te rripnin nje cjap qe nuk pranonte te jepte shpirt, i nxori syte dhe i preu koqet, qe ishin pjesa qe i pelqente me shume. Luajti lojra djalli ne kuzhine me te rriturit dhe me femijet ne kopsht dhe i mundi te gjithe. Kendoi ne yoruba, ne kongolishte, ne mandinga dhe te gjitha, edhe ato qe nuk e kuptonin, e degjuan te shtangura. Per darke hengri koqet deh syte e cjapit, te skuqura ne sallo derri dhe te gatuara me ereza djegese.
   Ate cast i gjithe kuvendi kishte marre vesh pranine e vajzes se vogel, me perjashtim te kryemurgeshes Jozefa Miranda. Ajo ishte nje grua e thate dhe zemergure, qe kishte trasheguar ngurtesine shpirterore te familjes. Ajo ishte edukuar ne Burgos, nen hijen e Santa Uficios, por dhuntine per pushtet dhe rreptesi te paragjykimeve te saj i kishte patur prej kohesh ne gjak. Nen urdherat e saj kishte dy famulltare teper te afta, te cilat nuk benin gje prej gjeje, sepse merrej vete me gjithcka pa ndihmen e askujt.

   Meria e saj ndaj peshkopates lokale i kishte rrenjet thelle, te pakten njeqind vjet para se te lindte vete ajo. Shkaku i pare i kesaj merie ishte, si ne proceset e medha te historise, nje grindje krejt e parendesishme midis klarisave dhe peshkopit franceskan per nje ceshtje parash dhe juridiksioni. Perpara papajtueshmerise se prelatit, murgeshat kishin siguruar mbeshtetjen e qeverise civile dhe keshtu kishte filluar nje lufte qe shume shpejt ishte kthyer ne te gjithe kunder te gjitheve. Peshkopi, i fuqishem nga perkrahja e bashkesive tjera, rrethoi kuvendin per ta nenshtruar nepermjet urise dhe shpalli Cessatio a Divinis, domethene nderprerjen e cdo sherbimi fetar ne qytet deri ne nje urdher te ri. Popullsia u nda me dysh dhe autoritete civile dhe fetare u perplasen me njeri-tjetrin, te mbeshtetur nga njera po tjetra pale. Megjithate, ne krye te gjashte muajve rrethim, klarisat ishin perhere gjalle dhe gati per lufte, deri diten ku u zbulua nje tunel i fshehte, permes te cilit ithtaret e tyre u conin ushqime. Franceskanet, kete here me perkrahjen e nje guvernatori te ri, perdhunuan muret e Santa Klares dhe i shperndane murgeshat.
   U deshen njezet vjet per te qetesuar shpirtrat dhe per t'ua kthyer klarisave kuvendin e shkaterruar, por nje shekull me pas, Jozefa Miranda vazhdonte te vrente frerin e saj dhe te ripertypte merite qe i zienin perbrenda. Ajo ua nguliste ne koke rishtareve te veta, ua mbillte ne bark me shume se ne zemer dhe per kete pergjegjesine, qe nga zanafilla, ia hidhte peshkopit De Kaseres y Virtudes dhe cilitdo qe kishte te bente me te nga afer apo nga larg. Po ashtu, kur u vune ne dijeni nga ana e peshkopit se markezi i Kazaldueros kishte sjelle te bijen dymbedhjetevjecare qe paraqiste shenja vdekesore te zoterimit demoniak, reagimi i saj nuk habiti njeri.
- Kush eshte ky markez?- ishte e vetmja pyetje qe beri dy here e helmuar, e para se ajo ishte nje pune e peshkopit dhe e dyta, sepse kishte mohuar gjithmone legjitimitetin e fisnikeve kreole, te cilet i quante "fisniket e gjirizit".
   Ajo nuk arriti ta gjeje Sierva Marian ne oren e drekes. Murgesha qe sherbente tek hyrja i kishte thene njeres prej famulltareve se nje burre i veshur ne zi i kishte besuar ne mengjes ne vajze te vogel flokeverdhe te veshur si nje mbretereshe, por ajo nuk kishte germuar me thelle, sepse ate cast lypesit po grindeshin per supen e kasaves te se dieles se Palmes. Per te mbeshtetur fjalet e saj, ajo ia dha ne dore kapelen e zbukuruar me kordele. Famulltarja ia tregoi kryemurgeshes ndersa po kerkonin vajzen e vogel dhe ajo e kuptoi menjehere se kujt i perkiste ajo kapele. E kapi me majen e gishterinjeve dhe e keqyri me krahet e shtrire.
- Nje markeze e vogel e vertete, me nje kapele prej pisanjoseje ne koke,- tha ajo.- Satanai e di mire se cfare ben.
   Ne oren nente te mengjesit, duke shkuar per ne sallen e bisedave, ajo ishte vonuar ne kopsht duke diskutuar me muratoret per cmimin e pastrimit, pa e pare vajzen e vogel te ulur ne stolin prej guri. Edhe murgeshat e tjera qe kishin kaluar tere ato here nuk e kishin vene re. Dy rishtaret qe i kishin marre unazen betoheshin se nuk e kishin pare me kur kaluan permes kopshtit pasi kishin kenduar oren e trete.
   Kryemurgesha sapo kishte mbaruar pushimin e saj te pasdites, kur degjoi te ngrihej nje kenge qe mbuloi tere kuvendin. Terhoqi kordonin qe varej prane shtratit te saj dhe ne gjysmehijen e dhomes u shfaq ne cast nje rishtare. Krymurgesha e pyeti se kush kendoi me kaq mjeshteri.
- Vogelushja, -tha rishtarja.
   Kryemurgesha murmuriti e pergjumur.
- C'ze i mrekullueshem, - dhe pastaj kerceu perpjete:- C'vogelushe?
- Nuk e di,- u pergjigj rishtarja.- Nje vajze e vogel qe e ka kthyer permbys qe ne mengjes kopshtin prapa.
- Jezus, Maria, Jozef!- Beriti kryemurgesha.
   Kerceu nga shtrati, i ra permes kuvendit fluturimthi, duke u prirur nga zeri dhe shkoi te kopshti i sherbetoreve. E ulur mbi nje fron, me floknajen qe shpalosej pertoke, Sierva Maria kendonte ne mes te sherbetoreve te magjepsura. Kryemurgesha ngriti kryqin qe mbante ne qafe.
- O Shen Mari, nena e Zotit!- tha ajo.
- Bekuar qofsh nga te gjithe grate,- iu pergjigjen asaj ne kor.
   Kryemurgesha tundi kryqin si nje arme lufte kunder Sierva Marias.
- Vade retro,- bertiti ajo.
   Sherbetoret u zbythen dhe e lane vajzen e vogel vetem aty ku qe, me veshtrimin ngulur dhe tere vemendje.
- Krijese e Satanait,- uleriti kryemurgesha. - U bere e padukshme qe te na ngaterroje.
   Asaj nuk arriten t'i nxirrnin as gjysme fjale nga goja. Nje rishtare donte ta kapte per dore, por kryemurgesha e ndaloi e terrorizuar:
- Mos e prek,- thirri. Dhe duke iu drejtuar te gjitheve:- Askush mos e preke me dore.
   Me ne fund e cuan me forece deri ne qeline e pavijonit te burgut, ndersa Sierva Maria perpelitej e gjitha dhe i sulmoi keq me dhembe. Rruges vune re se ajo ishte ndotur dhe ne stallen e kuajve e lane duke i hedhur kova me uje.
- Nga tere ato kuvende qe ka ne qytet zoti peshkop na paska zgjedhur ne per te na derguar mbeturinat,- shau dhe mallkoi neper dhembe kryemurgesha.
   Qelia ishte e madhe, me mure te ashper dhe me nje tavan te larte me dru tere damare te ngrene nga termitet. Prane deres se vetme kishte nje dritare te larte sa nje boje njeriu, me shufra druri te prera sipas nje profili te caktuar dhe me kanata te perforcuara me nje terthorese prej hekuri. Ne murin ne fund, qe binte nga deti, kishte nje baxho qe ishte e mbyllur me drure te lidhur fort njeri me tjetrin. Shtrati ishte si nje sofat i ngritur me llac, i mbuluar me nje dyshek kashte prej cohe te trashe, qe kishte zene zgjyre nga perdorimi. Po ashtu, aty kishte dhe nje stol prej guri per t'u ulur dhe nen nje kryq vetmitar te mberthyer ne mur, nje tryeze qe sherbente, si per altar, ashtu edhe si lavaman. Atje e rrasen Sierva Marian, te qullur deri te gershetat dhe te dridheruar nga frika, nen kujdesin e nje gardianeje te stervitur per te fituar ne luften mijevjecare kunder demonit.
   Ajo u ul mbi dyshekun me kashte me syte te ngulur hekurave te deres se perforcuar dhe ne kete gjendje e gjeti sherbetorja qe i solli ne oren pese per te ngrene. Sierva Maria qendroi si e ngrire. Kur sherbetorja u perpoq t'ia hiqte gjerdanet, ajo ia shtrengoi fort kycin e dores deri sa e detyroi te terhiqej. Po ate mbremje, kur po perpilonin procesverbalet e kuvendit, sherbetorja tha se e kishte flakur tej nga qelia nje force qe vinte nga bota e pertejme.
   Vajza e vogel nuk levizi nga vendi kur u mbyll dera dhe kur u degjuan kercitjet e zinxhirit dhe celsi qe u kthey dy here ne dry. Veshtroi cfare i kishin sjelle per te ngrene: copera mishi te kripur, nje pite kasave dhe nje sapllak me kakao. Futi ne goje piten, e pertypi dhe pastaj e peshtyu. U shtri ne kurriz, degjoi frymen e detit, eren e ujrave dhe gjemimin rrokullises se stines qe po afrohej. Ne agi, kur i solli mengjesin sherbyesja, e gjeti te voglen duke fjetur mbi kashten e dyshekut, te cilin e kishte shqyer me dhembet dhe thonjet e saj.

   Ne dreke e la veten ta conin me tere deshire ne sallen e ngrenies se vajzave te mbyllura, qe nuk ia kishin kushtuar jeten e tyre kuvendit. Ajo ishte nje salle e madhe, e larte dhe me kube, me dritare te gjera, prej nga hynte oshetima fare e afert e dallgeve. Njezete rishtare, pjesa me e madhe te reja, ishin ulur ne nje rresht te dyfishte tryezash prej druri te pazdruguar. Te veshura me napa te zakonshme, me koken e rruar, ato dukeshin te gezuara dhe budallaqe dhe nuk e fshihnin aspak emocionin e tyre qe po hanin racionin e lengut bashke me nje te xhindosur.
   Sierva Maria ishte ulur afer tryezes midis dy gardianeve te hutuara, ajo pothuaj nuk e preku me dore ushqimin. Asaj i kishin hedhur persiper nje veshje te ngjashme me ate te rishtareve dhe ne kembe kishte pantoflat qe nuk i ishin thare ende. Gjate ngrenies askush nuk ia hodhi syte, por kur mbaruan iu afruan disa rishtare per te adhuruar stringlat e saj. Njera prej tyre u perpoq t'ia merrte. Sierva Maria iu ndersye. Ajo u clirua nga gardianet qe u perpoqen ta benin zap me nje levizje te befte, kerceu mbi tryeze e filloi te vrapoje nga njeri cep te tjetri, duke bertitur si nje e xhindosur e vertete e hedhur ne sulm. Theu gjithcka i doli perpara, kerceu nga dritarja, shkaterroi pjergullen e kopshtit, lebetiti bletet, permbysi gardhin e stallave dhe te vathes. Bletet moren arratine dhe kafshet duke uleritur nga tmerri, u dynden deri ne dhomat e gjumit te klauzures.
   Qe nga ajo dite cdo gje qe ndodhte i vishej magjive te Sierva Marias. Shume rishtare deklaruan ne procesverbalet e kuvendit se ajo fluturonte me krahe te tejdukshem qe leshonin nje gumezhime magjike. Per te mbyllur kafshet ne vathe, per te futur bletet ne koshere dhe per te sjelle ne rregull shtepine, u deshen dy dite dhe nje tufe sklleverish. U perhap fjala sikur derrat ishin helmuar, sikur ujrat shkaktonin vegime paralajmeruese dhe sikur nje pule kishte fluturuar nga tmerri mbi cati, para se te tretej mbi det, thelle horizontit. Megjithate, frika e klarisave binte ne kundershtim me vetveten, sepse, megjithe lemerite nga kryemurgesha dhe tmerri i seciles, qelia e Sierva Marias u be qendra e kureshtjes se te gjithave.
   Qetesia e thelle mbreteronte brenda mureve te kuvendit qe kur kendoheshin mbremesoret, ne oren shtate te mbremjes, deri ne meshen e ores gjashte. Te gjtiha dritat fikeshin, te ndricuara mbeteshin vetem disa qeli qe e kishin te lejuar kete gje. E megjithate kurre ndonjehere kuvendi nuk kishte njohur tere ate liri dhe tere ate gjalleri. Neper korridore mbreteronte nje vajtje-ardhje hijesh, murmurimash te nderprera dhe ngutje te permbajtura. Neper qelite me te matura luhej me letra spanjolle ose me zare te rreme, piheshin likerna te futura tinez dhe pihej duhan i dredhur fshehurazi, sepse Jozefa Miranda e kishte ndaluar brenda kuvendit. Prania ne kuvend e nje vajze te vogel te pushtuar nga demoni joshte si nje kuturisje e mahnitshme.
   Edhe murgeshat me te rrepta ia mbathnin nga manastiri pas fikjes se dritave dhe shkonin ne grup dy e nga dy per te biseduar me Sierva Marian. Ne fillim ajo i priti te gjitha duke u treguar thonjte, por shume shpejt mesoi t'i marre me te mire sipas humorit qe kishte secila dhe atmosferes se nates. Ato i luteshin shpesh qe te behej ndermjetese prane djallit, te cilit i kerkonin ndere qe nuk mund te beheshin. Sierva Maria imitonte zerat e pertejvarrit, zerat e te therurve, zerin e krijesave satanike dhe ishin te shumta murgeshat qe i merrnin seriozisht keto shejtani dhe i pohonin si te verteta neper procesverbalet e kuvendit. Nje nate te lige, nje patrulle murgeshash te maskuara, mori me slum qeline, ia shtuposen gojen Sierva Marias dhe ia zhvaten gjerdanin e saj te shenjte. Por ajo ishte nje fitore jeteshkurter. Ne ngutje e siper per t'ia mbathur sa me shpejt, murgesha qe kishte dhene urdher per ate sulm, u pengua ne shkallet e erreta dhe theu kafken. Shoqet e saj nuk gjeten nje cast prehjeje gjersa ia kthyen te vogles gjerdanin. Nga ky cast askush nuk erdhi me per te turbulluar netet e qelise.
   Per markezin e Kasaldueros ato ishin dite zije. Ai i kishte kushtuar me teper kohe per te mbyllur brenda ne kuvend Sierva Marian se sa t'i vinte keq per ngutjen e treguar dhe qe atehere e mbuloi trishtimi, nga i cili nuk shpetoi kurre ndonjehere. Ai u end per ore te tera rreth kuvendit, duke u perpjekur te gjente se ne cilen nga tere ato dritare rrinte duke menduar per te Sierva Maria. Kur u kthye ne shtepi, kishte rene nata dhe pa Bernarden qe po merrte fresk ne kopsht. Ai u drodh i teri nga mendimi se mos e pyeste per Sierva Marian, por Bernarda nuk mori mundimin as t'ia hidhte syte.
   Leshoi qente e medhenj dhe shkoi ne dhome per te fjetur ne gropen e amakut me iluzionin e nje gjumi te perjetshem. Por ishte e pamundur te flinte. Me te reshtur se fryri alizani, nata u be e nxehte. Mocalishtet dergonin te gjitha llojet e kafsheve te terbuara nga zabullima dhe shakullina e mushkonjave gjakpirese, qe duhej t'i deboje nga dhoma duke djegur bajga. Shpirtrat topiteshin. Njerezit prisnin me ankth rrebeshin e pare te vitit. Gjashte muaj me pas ata do te luteshin me po ate ankth qe koha te mbante perhere e kthjellet.
   Me te lindur dita, markezi shkoi tek Abrenuncio. Nuk kishte zene ende vend, kur ndjeu qe me pare ngushellimin e pafund per te ndare me dike dhimbjen e tij. Ai e nisi biseden drejt ku i dhimbte.
- E cova vajzen e vogel ne Santa Klara.
   Abrenuncio u mbush thelle me fryme dhe tha me nje qetesi shembullore:
- M'i trego te gjitha.
   Atehere markezi i tregoi per viziten e tij te peshkopi, per nevojen qe ndjeu per t'u lutur, per bindjen e tij te verber, per netet pa gjume. Ai qe akti i kapitullimit te nje te krishteri te vjeter, qe nuk mbajti as edhe nje te fshehte.
- Jam i sigurt se me frymezoi Zoti,- i dha fund ai.
- Gje qe do te thote se keni gjetur besimin e humbur,- ia ktheu Abrenuncio.
- Ne nuk humbim kurre teresisht besimin,- tha markezi. Vetem dyshimi mbetet.
   Abrenuncio e mori vesh. Ai kishte menduar gjithmone se te reshtesh se besuari te le nje plage te pashlyeshme ne vendine e besimit qe te ndalon te harrosh. E, megjithate, atij i dukej e pabesueshme t'ia nenshtroje femijen tende ndeshkimit te yshtjes.

- Midis yshtjes dhe magjive te zezakeve, nuk ka kushedi se cfare ndryshimi,- tha ai.- Por yshtja eshte me e keqe, sepse zezaket kenaqen duke u sakrifikuar perendive te tyre gjela, ndersa Santo Ufficio i pelqen t'i shqyeje te pafajshmit neper kembaleca apo t'i pjeke te gjalle neper sheshe publike.
   Pjesemarrja e imzot Kajetano Delaura ne biseden me peshkopin iu duk ougr i zi.
- Ai eshte xhelat,- tha Abrenuncio, duke i rene shkurt.
   Dhe u leshua i teri ne nje numerim, qe nuk kishte te sosur, prej eruditi te autodafeve, gjate te cilave te semuret mendore ishin ekzekutuar si heretike apo si te xhindosur.
- Mua me duket se do te ishte me e krishtere sikur ta kishe vrare sesa ta murosje te gjalle,- i dha fund ai.
   Markezi beri kryqin. Abrenuncio e pa te dridhej si nje fantazme brenda taftave e tij te zise dhe njohu ne syte e tij xixellonjat e pasigurise te lindura ne kete bote se bashku me te.
- Nxirreni prej andej,- tha ai.
- Qe kur pashe te ecte drejt pavionit te te murosurave per se gjalli, edhe une dua gje tjeter vecse te bej kete gje,- tha markezi.- Por nuk kam aq force sa te kundershtoj vullnetin e Zotit.
- E mire, pra, gjejeni kete force,- tha Abrenuncio.- Ndoshta nje dite Zoti do t'iu falenderoje per kete.
   Markezi i kerkoi qe ate mbremje nje pritje peshkopit. Ai shkroi me doren e tij nje kerkese me nje stil te koklavitur dhe me nje shkrim foshnjeror, qe ia dha me doren e tij portierit per t'u siguruar se do te shkonte atje ku duhej.



   Peshkopi u njoftua diten e hene se Sierva Maria ishte gati per yshtjen. Ai sapo kishte ngrene zemren ne tarracen me lule te verdha kembore dhe nuk i kushtoi vemendje te vecante ketij lajmi. Ai nuk hante shume, por hante me aq ngathtesi sa ky rit mund te vazhdonte tri ore. Kajetano Delaura, i ulur perballe tij, po i lexonte me nje ze te matur dhe me nje ton disi teatror. Ata i pershtateshin njeri-tjetrir ne veprat qe i zgjidhte vete sipas shijes dhe mendimit te tij.
   Pallati i vjeter ishte shume i madhe per peshkopin, te cilit i mjaftonin salla e vizitave, dhoma e gjumit dhe tarraca ne ajer te paster, ku hante dhe bente gjumin e pasdites deri kur nisnin shirat e stines. Ne krahun e kundert ndodhej biblioteka e peshkopates, te cilen Kajetano e kishte themeluar, pasuruar dhe mirembajtur me nje dore mjeshtri dhe qe ne kohen e saj mbanin per nje nga me te mirat e Indive. Pjesa tjeter e nderteses perbehej prej njembedhjete apartamentesh te mbyllura, ku ishin grumbulluar hedhurina prej dy shekujsh.
   Me perjashtim te murgeshes qe sherbente ne tryeze, Kajetano Delaura ishte njeriu i vetem qe i kishte dyert e hapura ne shtepine e peshkopit ne kohen e ngrenies, jo per ndonje privilegj vetjak, si flitej, por per dinjitetin e tij prej lektori. Ai nuk kishte ndonje detyre te percaktuar dhe as ndonje titull pervec atij te bibliotekarit, por ate e shihnin si vikar nga fakti se ishte prane peshkopit dhe askush nuk mendonte se ky nuk mund te merrte ndonje vendim te rendesishem pa u keshilluar me te. Ai kishte nje qeli vetjake ne ndertesen ngjitur, e cila lidhej nga brenda me pallatin dhe ku ndodheshin zyrat dhe apartamentet e funksionareve te dioqezes te peshkopit. Por banesa e tij e vertete ishte biblioteka ku ai punonte dhe lexonte deri ne katermbedhjete ore ne dite dhe ku kishte vetem nje shtrat portativ per te fjetur, kur e mbyste gjumi.
   Gjeja me e re e asaj pasditeje historike ishte se Delaura u pengua disa here ne leximin e tij. Por gjeja edhe me e vecante ishte se ai kaperceu gabimisht nje faqe dhe pa e kuptuar aspak kete, vazhdoi leximin. Peshkopi e keqyrte qe prape syzeve te tij te vogla prej alkimisti dhe priti qe ai ta kthente faqen. Atehere e nderpreu i kenaqur:
- Ku e ke mendjen?
Delaura kerceu perpjete.
- Duhet ta kete fajin vapa,- tha ai.- Perse?
Peshkopi e pa drejt e ne sy.
- Jam i sigurt se duhet te jete dicka tjeter dhe jo vapa,- tha. Dhe perseriti me te njejtin ton:- Per cfare mendon?
- Per vajzen e vogel, - tha Delaura.
   Ai nuk e saktesoi per ke vajze te vogel, sepse per ta qe nga vizita e markezit nuk kishte tjeter vajze te vogel ne bote. Ata kishin folur shume per te dhe kishin rilexuar se bashku kronikat e te xhindosurave dhe kujtimet e shenjtoreve yshtes. Delaura psheretiu:
- E pashe ne enderr.
- Si mund te shohesh ne enderr dike qe nuk e ke pare kurre?- pyeti peshkopi.
-  Ajo ishte nje markeze e vogel kreole dymbedhjete vjece, floknaja e se ciles valezonte si nje pelerine mbretereshe,- tha ai. Percec asaj nuk mund te ishte dikush tjeter.
   Peshkopi nuk ishte njeri qe u besonte vegimeve hyjnore, as cudive apo rrahjes me kamxhik. Mbreteria e tij ishte mbi toke. Megjithate, tundi pa bindje koken dhe vazhdoi te hante. Delaura filloi perseri leximin duke u treguar shume i kujdesshem. Kur peshkopi mbaroi se ngreni, e ndihmoi te zinte vend ne perkundesen e tij. Si u rehatua mire, peshkopi tha:
- Dhe tani tregoma endrren.
   Ajo ishte fare e thjeshte. Delaura kishte pare ne enderr sikur Sierva Maria ishte ulur ne nje dritare perballe nje peizazhi me debore dhe kepuste dhe hante nje nga nje kokrrat e nje vileje rrushi qe e mbante ne preher. Cdo kokerr e keputur dilte perseri ne vile. Ne enderr dukej fare qarte se vajza e vogel kishte tere ato vite para asaj dritareje te papercaktuar, e shqetesuar per te mbaruar pa u ngutur vilen e rrushit, sepse e dinte qe ne kokrren e fundit gjendej vdekja.
- Gjeja me e cuditshme,- perfundoi Delaura,- ishte se dritarja nga ajo sodiste peizazhin ishte ajo e Salamankes ate dimer kur ra debore tri dite rresht dhe kur delet vdiqen te mbytura nen debore.
   Peshkopi u trondit. Ai e njihte dhe e donte aq shume Kajetano Delauren sa nuk mund t'u vinte rendesi enigmave te enderrave te tij. Ai kishte fituar me plot te drejte vendin qe zinte ne dioqeze dhe ne zemren e tij per hir te talenteve te shumta dhe karakterit qe kishte. Peshkopi mbylli syte per te dremitur tri minutat e gjumit te tij mbremesor.
   Delaura u ul ne tryeze dhe hengri duke pritur per te recituar se bashku lutjet e mbremjes. Ai nuk kishte mbaruar se ngreni, kur peshkopi u shtriq ne perkundesen e vet dhe mori vendimin e jetes se tij:
- Merru ti me kete ceshtje.

   Ai i shqiptoi keto fjale me syte mbyllur dhe leshoi nje gerhitje luani. Me te mbaruar se ngreni, Delaura u ul ne stolin e tij te zakonshem, nen hijen e bimes kacavjerrese, mbushur tere lule. Atehere peshkopi hapi syte.
- Nuk m'u pergjigje,- tha ai.
- Mua m'u duk sikur ju folet ne gjume,- tha Delaura.
- E po mire, po ta them perseri zgjuar,- kembenguli peshkopi.- Po a besoj shpetimin e vajzes se vogel.
- Kjo eshte gjeja me e cuditshme qe me ka ndodhur ndonjehere,- tha Delaura.
- Mos do te thuash se nuk pranon?
- Une nuk jam yshtes, ati im,- tha Delaura.- Nuk kam as natyren, as formimin dhe as njohurite per t'u marre me kete ceshtje. Aq me teper qe ne e dime se Zoti me ka percaktuar rruge tjeter
   Dhe ashtu ishte vertete. Per hir te nderhyrjeve te peshkopit, Delaura ishte nje nga tre kandidatet per detyren e ruajtesit te fondeve sefardite te bibliotekes se Vatikanit. Kete pune e dinin qe te dy, por ishte hera e pare qe e zinin ne goje.
- Kjo eshte nje arsye me teper,- tha peshkopi.- Rasti i vajzes se vogel, po te cohet si duhet, do te na jape shtytjen qe na ka munguar.
   Delaura ishte i vetedijshem per ngathtesine e tij per t'u kuptuar me femrat. Ato i dukeshin si qenie te pajisura me nje arsye ta padepertueshme, qe u lejohej te lundronin pa u perplasur pas shkembinjeve te realitetit. Vete mendimi i nje takimi te tille, madje edhe me nje krijese te pambrojtur se Sierva Maria, ia akullnonte djersen e duarve.
- Jo, zoteri,- vendosi ai.- Nuk jam i afte per kete pune.
- Jo vetem qe i zoti,- ia ktheu peshkopi,- por vec te tjerash ti ke ate qe nuk e ka askush tjeter: frymezimin.
   Ajo ishte nje fjale shume e madhe, per e mos qene e fundit. Megjithate, peshkopi e shtrengoi te pranonte menjehere dhe i la kohe per te menduar deri ne fund te zise se Javes se Shenjte, e cila fillonte po ate dite.
- Shko shihe te voglen,- i tha peshkopi.- Njihu me rastin e saj dhe me mbaj ne dijeni.
   Ndodhi keshtu qe Kajetano Alcino del Espiritu Santo Delaura y Eskudero hyri, ne moshen tridhjetegjashtevje care, ne jeten e Sierva Marias dhe ne historine e qytetit. Ai kishte qene nxenes i peshkopit prane katedres se tij te famshme te teologjise ne universitetin e Salamankes, ku ishte vleresuar me noten me te mire te vitit. I bindur se babai i tij rridhte drejtperdrejt nga Garcilaso de la Vegas, te cilit i ngrinte nje kult fetar, dhe e bente menjehere te njohur kete gje. Nena e tij, kreole nga San Martin de Loba, ne provincen e Mompoksit, kishte emigruar ne Spanje se bashku me prinderit e saj. Delaura besonte se nuk kishte trasheguar asgje nga ajo deri diten kur ishte vendosur ne Mbreterine e Re te Granades dhe kishte njohur djepin e nostalgjise se tij.
   Qe nga biseda e tyre e pare ne Salamanke, peshkopi de Kaseres y Virtudes e ndjeu se kishte perpare nje nga vlerat e rralla te krishterimit te asaj kohe. Kjo ndodhi nje mengjes te akullt shkurti dhe nga dritarja dukej fusha e mbuluar me debore dhe, larg, rreshti i plepave qe ngriheshin buze lumit. Ai peizazh dimeror do te ishte dekori i nje endrre te perhershme, qe nuk do t'i ndahej teologut te ri deri ne fund te jetes.
   Sigurisht qe ata folen per librat dhe peshkopit nuk i besohej qe ne ate moshe Delaura te kishte lexuar aq shume. Ai foli per Gracilason. Mesuesi e pranoi se nuk e njihte mire dhe se ruante per te kujtimin e nje poeti pagan, qe e kishte permendur Zotin vetem tri here ne vepren e tij.
- Pak a shume,- tha Delaura.- Por edhe te katoliket e mire te Rilindjes, kjo gje nuk eshte gjeja me jashtezakonshme.
   Diten kur do te hidhte hapat e para, mesuesi i tij i shfaqi deshiren per ta shoqeruar ne mbreterine e pasigurt te Jukatanit, ku sapo ishte emeruar peshkop. Per Delauren, qe e njihte jeten nga librat, bota e gjere e nenes se tij ishte si nje enderr qe i nuk e kishte bere kurre te veten. Ndersa po ngrinin nga debora delet e ngrira, ai e kishte te veshtire te perfytyronte te nxehtit mbytes, eren e perjteshme te kermave, mocalishtet tymesuese. Ndersa peshkopi qe kishte luftuar ne Afrike e kishte shume me te lehte t'i merrte ato me mend.
- Kam degjuar te flitet,- guxoi e tha Delaura,- se ne Indi prifterinje tane cmenden nga lumturia.
- Disa varin veten,- tha peshkopi.- Ajo eshte nje mbreteri e kercenuar nga sodomia, idhujtaria dhe antropologjia.- Pastaj shtoi pa asnje paragjykim: - Ajo eshte ne nje fare menyre si nje toke maure.
   Por ai mendonte, githeashtu, se aty qendronin joshja e saj me e madhe. Do te duheshin luftetare qe te ishin te afte te impononin te mirat e qyteterimit te krishtere, si dhe per te predikuar ne shkretetire. Por ne moshen njezetetrivjecare Delaura besonte se e kishte pervijuar rrugen e tij drejt te djathtes se Shpirtit te Shenjte, besimtar i te cilit ishte me mish e me shpirt.
- Tere jeten kam enderruar te behem kryebibliotekar,- tha ai.- Eshte e vetmja gje qe mund te bej.
   Ai ishte paraqitur ne nje konkurs per te fituar ne Toledo nje detyre qe do ta vinte ne vije endrren e tij dhe ishte i sigurt se do te fitonte. Per mesueri u tregua kembengules.
- Eshte me lehte te behesh shenjt duke qene bibliotekar ne Jukatan sesa martir ne Toledo, i tha.
   Delaura iu kthye pa asnje thjeshtesi:
- Nese Zoti do te ma bente kete nder, nuk do te doja te isha shenjt, por nje engjell.
   Ai vray perseri mendjen per propozimin e mesuesit te tij kur u emerua ne Toledo. Megjithate, ai do te pelqente Jukatanin. Por nuk do te arrinte kurre aty. Pas shtatedhjete dite deti te keq anija u mbyt ne Kanalin e Ererave, ku i rimorkioi nje vargan anijesh te pahijshme, qe i la ne meshire te fatit ne Santa Maria la Antigua del Darien. Ata qendruan atje me teper se nje vit, duke pritur posten e rreme te flotes se Galioneve, deri diten kur peshkopi de Kaseres u emerua perkohesisht ne ate toke, selia e se ciles ishte bosh qe nga vdekja e papritur e titullarit te saj. Duke pare nga anija, qe po i conte drejt fatit te tyre t eri, pylin e pamate te Urabase, Delaura provoi nostalgjite qe shqetesonin nenen e tij gjate dimrave te zymte te Toledos.